فڕۆكەكان بۆ هەڵنەستان...؟

  

حەسەن هەندرێنی

 سەركردایەتی سیاسیی كوردستان، بەتایبەت (پارتی ) هەرگیز لەو باوەڕە دانەبوون كە سوپای عێراق هێڕش بكاتە سەر ناوچە دابڕێنراوەكانی هەرێمی كوردستان، لەشیمانەی هێڕشكردنیشدا ئەوەیان دانەنابوو كە دەرەقەتی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بێن، بەڵام ئەوەی لەڕۆژانی 16‌و 20 ی ئۆكتۆبەر روویاندا شتێكی دیكەی پێگوتین، كە ئەم دوو هێزە زۆر نابەرامبەرن، هەرچەندە لە شەوی 17لەسەر 18ی ئۆكتۆبەر لەشكری فێسبووك ئومێدێكیان دروستكرد كە فڕۆكەكانی ئیسڕائیل بۆردوومانی سوپای عێراق دەكەن، بۆ بەیانییەكەیشی گوتیان كردوویانە!!. بێئاگا لەوەی لەناو پێكهاتەی ژووری ئۆپەراسیۆن جگە لەسوپای عێراق ، هێزەكانی ئەمریكا‌و بەریتانیاشی تێدان!! بەجەختكردنەوەی بەردەوامیش لە هاوكاریی‌و پشتیوانی دەوڵەتی ئێران‌و توركیا.

 ئەم ئومێدە قووڵە سەرچاوەی لەبەڵێنەكانی پێش ریفراندۆمی 25ی ئەیلولەوە گرتبوو، كە ئیسرائیل  بۆرە بەڵێنێكی بە كورد دابوو، كە پاڵپشتیی دەوڵەتی كوردی دەكات!!.

 منیش دەڵێم‌و تەواو بڕوام بەوە هەیە كە ئیسرائیلی تاقانە لەناوچەكەدا دەخوازێ كورد ببێتە دەوڵەتێكی جمك لەگەڵییدا، بەڵام پرسیار ئەوەیە بۆ پاڵپشتی نەكرد؟ بۆ لەناوەڕاستی هەڵمەتەكانی ریفراندۆم پاشگەزبوونەوە‌و سەرۆك وەزیران ( نەتانیاهۆ) ئیعازیی بە كارگوزارانی دەوڵەتدا باسی ریفراندۆم نەكەن؟ چ فشارێكی لەسەر دروستبوو تا پاشگەزیی بكاتەوە؟ ئەمانەو چەندین پرسیاری هاوشێوە وەڵامەكەی ئەوەمان پێدەڵێن، حەجمی ئەو دەوڵەتانەی دژی دامەزراندنی دەوڵەت بوون، زۆر گەورەبوو، بەتایبەت وڵاتانی دراوسێ ئێران‌و توركیا، كە توركیا سوودمەندترین وڵات بووە لە 2003 بەولاوە تائێستا‌و گەورەترین پشكی ئابووری لێرە چنییوەتەوە...بەڵام بەرژەوەندی ئابووری شتێكە‌و دۆڕاندن لەسیاسەت شتێكی دی. كە كار گەیشتەسەر ئەوەی پرسێك ئاسایشی نەتەوەیی ئەخاتە مەترسی، بێگومان لێی ئەسڵەمێتەوە‌و ئەكەوێتە دژایەتییكردنی ، بەتایبەت كە توركیا بەدەستی دوو هەرێمی دیكەی كوردستان گرفتارە، كە ( رۆژئاوای كوردستان) لەسەر لێواری رێككەوتنە لەگەڵ رژێمی سوریا‌و بەرەو فیدرالی هەنگاودەنێ، ئەگەر نەشگات بە سەربەخۆیی.

 لەكۆتاییدا دەڵێم، ئێستای ئیسرائیل جیاوازترە لەبەرێ، ئێستا ئیسرائیل هەست بەنیگەرانیێكی زۆر دەكات لەبەرامبەر دەوروبەری خۆی، ئەو هەموو جوڵە دیبلۆماسییانەی نەتانیاهۆ بۆ ئیسرائیل‌و كەنداو‌و ئەمریكا‌و رۆژاوا، ئەوەی لێدەخوێندرێتەوە. ئەگەر جاران بەتەنها حزب الله‌و حەماس بوون، ئێستا سوریا‌و عێراق‌و لەهەمووشیان كاریگەرتر ئێرانی هاتۆتە نزیك سنوورەكانی‌و تەواو توانای بەسەر ناوچەكەدا دەشكێ، هەر لە مەزار شەریفەوە تا ئەگاتە باشووری لوبنان‌و جۆلان، بەهیلالێكی شیعی درێژدەبێتەوە، بۆیە ئاسان نیە لەنێو ئەو هەموو كائیوسەدا ( گێژاوەدا)  ئیسرائیلی خودان ئەزموونێكی زۆر موغامەرەبەخۆی بكات لەسەر كورد. 

 بینیمان لە 16 ی تشرینی یەكەم لەبەیاننامەی وەزارەتی بەرگری سوریا خستنەخوارەوەی فڕۆكەیەكی ئیسرائیلی راگەیاند‌و وەزیری بەرگری ئیسرائیل ( لیبرمان) یش هەر زوو كەوتە پاكانەی ئەوەی كە گرژی دروستنەبێ، ئەو دەزانێ لەمكاتەدا هیچ ناچنێتەوە بۆیە كەوتە پاشەكشە، هەرچەندە ئەگەر دەرفەت ببینێ  هاوكار‌و پشتیوان دەبێ بۆ كورد كە پەیوەندیێكی دوورودرێژیان لەنێواندا هەیە‌و ئەم پەیوەندییە درێژدەبێتەوە بۆ پێش راگەیاندنی دەوڵەتی ئیسرائیل 1946 و دواتریش لە1964 ئەگاتە ئاستێكی پەسەند لەگەڵ مەرحوم بارزانی.   

     

  

بارزانى بؤ وايكرد؟

حەسەن هەندرێنی

 جێی پێناسەكردن نیە كە بارزانی لەناو ژینگەیەكی سیاسیی بنەماڵەیی گەورەبووە‌و پێگەیووە‌و گەیشتۆتە ترۆپكی دەسەڵات لەهەرێمی كوردستان، بەڵام پێدەچێ لەو دەیان شكست‌و هەستانەوانەدا پەندێكی چاكی وەرنەگرتبێ یان گوێی دڵی خۆی بۆ هەموو ئەو هاوارانە نەكردیبَتەوە، كە لەلایەن نوخبەی رۆشبیران‌و سیاسییەكان‌و دایكی شەهیدان...وەك پێشنیار‌و سەرنج‌و تێبینی دڵسۆزانە‌و نیشتمانییانە رووبەڕوویانكردۆتەوە.!! ئەمە یان پەیوەندیی بەو كورسییەوە هەبوو كە دەوروبەرەكەی ژینگەیەكی ناسروشتیان بۆ دروستكردبوو، كە وای لێبكەن واقیعییانە هەنگاوەكانی نەنێ یان ئەوەتا ئەوەندەی لە سیاسەت زانییوە یان گوێی لەڕای باشی هەندێكیش نەگرتووە ئەگەر جورئەتیان كردبێ خەوشەكان‌و حەقیقەتەكانیان بۆ گواستبێتەوە‌و ئاراستەیان كردبێ. ئەگینا ئەزموونی دورودرێژی شۆڕشی ئەیلول‌و دوایین رۆژە تاڵەكانی ئەم شۆڕشە كە بەئاشبەتاڵ كۆتایی دێ، گەورەترین پەندی مێژوویی بووە، كە هەر كوردێك ئەتوانێ وانەیان لێوەربگرێ.
 بارزانی باوك ( مەلا مستەفا) بەدرێژایی سەركردایەتییكردنی شۆڕشی ئەیلول، تەواوی هەوڵی خۆی دا كە ئەمریكییەكان پەیوەندیێكی لەگەڵدا ببەستن، بەڵام ئەو ئاواتەی بردە ژێر گل‌و بەپەیوەندیێكی ئەمریكییەكان شادنەبوو، تەنانەت لەنەخۆشكەوتنەكەیشیدا ( شێرپەنجەی سییەكان) دوای چەندیین مانگ رێگەیان دا بەمەرج پێبنێتە ئەمریكا بۆ چارەسەر،. كەچی لەسەردەمی بارزانی كوڕ( مەسعود) نەوەك هەر ئەمریكا، تەواوی وڵاتەكانی ئەنجوومەنی هەمیشەیی ئاسایش، نەتەوەیەكگرتووەكان،  یەكێتی ئەوروپا هاودەنگ‌و پشتیوانی بارزانی كوڕ بوون... ئەتوانم بڵێم لەگەرمەی شەڕی داعش‌و تا رۆژی راگەیاندنی ریفراندۆمیش هەولێر ببووە تێرمیناڵی وەزیرەكانی وڵاتانی رۆژاوا‌و دیبلۆماتكارە بیانییەكان‌و ناوەناوە سەرۆكەكانیش. بەواتایەكی دی ئەوەی بارزانی باوك شەو‌وڕۆژ ئاواتی بۆ ئەخواست، ئەو هەموو ئەوانەی بەزیادەوە هاتبووە بەردەست، گەورەترین پاڵپشتی لەنامەكەی ریكس تیلرسۆن ( وەزیری دەرەوەی ئەمریكا) بەدیاردەكەوێ، كە هەر كەس بەوردی بیخوێنێتەوە، ئەزانێ چەند نامەیەكی بایەخدار‌و گرنگیی مێژووییە بۆ خودی بارزانی نووسراوە. بۆیە ئەوەی بۆتە پرسیار ‌و دروستكردنی شۆك لای زۆربەمان ئەوەیە، با ئەگەر هاتوو بارزانی باكیشی بە میللەت‌و كەركوك نەبووبێ، ئەی خۆ دەبووا بیرێكی لەخۆی بكرباوە، خۆ ئەوان ( خانەوادەكەیان) ژیانێكی شاهانەیان هەبووە بەدرێژایی هیچ نەبێ ئەم بیست‌و شەش ساڵەی رابردوو، ژیانێك ژیاون كە مەگەر سوڵتانەكانی چاخی ناوەڕاست ئاوا ژیابن، بۆیە تائەمڕۆ، ئەم  پرسیارە بێوەڵام دەبینم، بارزانی بۆ وایكرد؟

میدیاى زەرد

حەسەن هەندرێنى

میللەتى کورد میللەتێکى وشیارە، بەتایبەت بؤ وشیارى نەتەوەیی و نیشتمانى و تێگەیشتن لە پرسی دیموکراسییەت، بەڵام ئەوەى وەک تێبینییەک هەستی پێدەکەم لەڕووى وشیارى راگەیاندنەوە زۆر کڵۆڵین، بەو مانایەى لەڕۆڵ و وەزیفەى راگەیاندن تینەگەیشتووین، بۆیە زۆر خێرا ئەکەوینە ژێر هەژموونى راگەیاندن، گرنگە خەڵک لەبارودۆخى ناجێگییردا، وەک ئەوەى چەند رۆژە تەواوى سایکۆلۆژیاى ئێمەى تەنییوە، لەڕاگەیاندن دوورنەکەوينەوەو ئاگاداربین و لەگۆڕانکارییەکان تێبگەین، بەڵام پێویستە بەئاگاییەوە مامەڵەى لەگەڵدابکەین، پێویستە یەکەمجار راگەیاندنى سپى ( پیشەیی) و راگەیاندنى زەرد لەیەکتر جیابکەینەوە.  

راگەیاندنى زەرد: راگەیاندنێکى ناپیشەییە، کار ئەکات بۆ راکێشانى سەرنج و وروژاندنى راى گشتى بۆ زیادکردنى کێشەو ئارێشە لەناوکۆمەڵگادا، بەکارهینانى بۆ مەبەستێکى زۆر کاتى کە رەنگە لە چەند دەقیقەیەک تێپەڕنەکات یان بگاتە چەند کاتژمێرێک، ئەو هەواڵە یان راپۆرتەى بڵاویدەکاتەوە، بەلایەوە گرنگ نیە زیانەکانى چەندن تەنها ئەوەى بەلاوە گرنگە چەند سوودى پێدەگەیەنێ، ئەوەى هاوکاربوو لە گەشەسەندنى ئەم شێوازە لەڕاگەیاندندا رۆژنامەنووس ويليام راندولف هيرست بوو (1863- 1951) لە ولایەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا.

ئەم راگەیاندنە زۆر ترسناکترە لە گولله هەروەک هەموومان ئەمجارەش (لەبارودۆخى ئەم چەند رۆژەى ناوچە دابڕێنراوەکان) هیچ نەبێ بۆ جارى دووەم دواى رووماڵکردنەکانى شەڕى داعش، کە بەهۆى ئەو رووماڵانەوە دەیان پێشمەرگە بوونە قوربانیی، ئەمجارەش هەمان بار بەسەر بەرەکانى شەڕو بارى سایکۆلۆژیاى خەڵکى داهات، بەداخەوە تا ئێستاش لەو بەزمەى خۆیان نەکەوتوون.

 نابێ وا سانایی لەم هونەرى راگەیاندنە بڕوانیین ئەمە زانستێکەو تائێستا توێژینەوەو لێکۆڵینەوەى لەبارەوە دەکرێ، بۆیە زۆر گرنگە بۆ هاوڵاتییانى کورد، کە وشياريێکى بەرفراوانیییان هەیە لەسەر زۆر لەئاستەکان لەم بوارەشدا قووڵبن. نابێ هەڵمەتەکانى راگەیاندنى ١٤ و ١٥ ى ئۆکتۆبەر، دووڕۆژ پێش روودانى رووداوەکانى دوزخورماتوو کەرکومان لەبیربچێتەوە.

جێبەجێکارانى ئەجێنداى ئەمجۆرە راگەیاندنە، ناتوانن لەم جۆرە ئەتمۆسفێرانەدا داببڕێن، حەز بەشڵەژاندنى دەروونى هاوڵاتییان دەکەن. حەزەکەن پاڵپشت بن بۆ ئەو هێزانەى بۆ مەرامەکانیان تێدەکۆشن... ئەگەر لەڕووى سیاسی و بەرەییەوە حزبەکەى دۆڕاندی ئەوا ئەوان بتوانن بەو ئەرکە راببن  و دەستبارییان بۆ بگرن.

 بۆیە ئاسان نیە دەروونى خەڵکەکە ئاسوودەببێ تا ئەمجۆرە  راگەیاندنە لەکاردابێ، ئاسان نیە بەلەمى ئاشتى لە کەنارى ئارامى بنیشێتەوە، تا زمانى ئەم راگەیاندنە لەگەڕدابێ.

 ئەوەى ناوازەیە لەم جۆرە راگەیاندنە ئەوەیە، یەک: زۆر بەخێرایی، وەک خێرایی تیشک تەشەنە دەستێنێ. دوو: بەقوڕسی کاریگەریی دادەنێ، سێ: ئەوەندە بەبڕوابوونەوە قسەدەکات ناچارت دەکات باوەڕیی پێبکەی، چوار: هونەرکاریی زۆردەکات لەبەکارهێنانى بەڵگەو دۆکیۆمێنت، زۆرجار دەگەڕێ ئەو بەڵگانە بەکاردێنێ کە لەڕووى زەمەنییەوە زۆر دوورە لەو زەمەنەى تێدایە، ئێستاش بەهۆى تەشەنەسەندنى هونەرەکانى فۆتۆشۆپ وئیندیزاییین و هاتنە بەردەستى زانیارى لە یوتییوب و گوگل...کارەکانى ئاسان بووە. پێنج: ئاراستەى کەسانى سادەی دەکات و لەبەکارهێنانیشیدا کەسانى سادە بەکاردێنێ. شەشەم: کار لەسەر وروژاندنى هەست و سۆز دەکات بەدواى ئەو خاڵانەدا دەگەڕێ کە لەو ماوە دیاریکراوەدا سوودى پێدەگەیەنن.

 هەموو ئاماژەکانى راگەیاندنى زەرد لەم چەند رۆژەى رابردوودا بەدیارکەوتوون، بۆیە ئاسانە دەستنیشانکردنیان و وەرگرتنى زانیاری لەسەریان، کەوابێ ئەو لایەنەى کە وەک کەموکوڕیێک لەوشیارى ( راگەیاندنى) ئێمەدا بوونى هەیە، پێویستە دەرکى پێبکەین و زانیارییمان لەسەرى زیادبکەین تاهیچ نەبێ لەدۆخە نەخوازراوەکاندا کەمترین زیانمان پێبگەیەنێ.      

(یەكێتی نیشتمانی) لەنێو دوو كەوانەدا

حەسەن هەندرێنی
 لەڕۆژی راگەیاندنییەوە تا ئەمڕۆ ( یەكێتی نیشتمانی) بەپێچەوانەی هەندێك لەپارت‌و بزووتنەوەكانی گۆڕەپانی خەباتی سیاسی كوردستان زۆرترین باجی لەسەر هەڵوێستە نیشتمانی‌و نەتەوەیی‌و دیموكراسییەكان داوە‌و هەمیشە رەوتێكی پێچەوانە هەبووە راستییەكانی هەڵگێڕاوەتەوە‌و چەواشەكاریی جێی پراگماتی سیاسی‌و میللی گرتۆتەوە.
نامەوێ بگەڕێمەوە سەرەتاكانی دامەزرانی یەكێتی كە لەبری ئەوەی وەك دەستكەوتێكی نەتەوەیی لەو هەوڵەی مامجەلال بڕوانرێ، كە توانی لەشەوەزەنگە هەرە تاریكەكانی شۆڕشی ئەیلول ( ئاشبەتاڵ) مەشخەڵانی شۆڕشی نوێ هەڵبكات لەچوارچێوەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، كەچی پۆلێك سەركردەی قارەمان بەدەستی ئەو دەستانە شەهیددەكرێن كە لەلایەن ئێران‌و توركیاوە هاندران بۆ شەهیدكردنیان. یان نامەوێ باس لەو شەو‌و رۆژانەی هەشتاكان بكەم كە چۆن پێشمەرگەكانی یەكێتی تەنگیان بەو خۆفرۆشانە هەڵچنیبوو كە چەكی جاشایەتیان لەشانكردبوو بۆ دژایەتییكردنی شۆڕشی نوێ، بەڵام بەداخەوە دوای لێخۆشبوونی گشتی كەوتنە تۆڵە لەیەكێتی‌و لەسندوقەكانی دەنگدان ( 19-5-1992)توانیان تۆڵەی خۆیان بكەنەوە.
 بۆیە لەو رابردووانە دەست هەڵدەگرم‌و بۆ مێژوونووسان جێیاندەهێڵم ‌ودەچمە ناو ئەو ساڵانەی كە یەكێتی كەوتە بەرهەڵمەتی رق‌و سزا‌و توڕەیی خەڵك، بەڵام ئەمجارە جیاواز لەجارانی پێشتر جەماوەری خۆی سزاییدا لەسەر ئەوەی لەپەرلەمان بەدەستپێشخەری سەرۆكی پەرلەمانی ئەوسا (ئەرسەلان بایز) ماوەی نایاسایی سەرۆكی هەرێمی دووساڵ بۆ  بارزانی درێژكردەوە، ئەوەبوو بینیمان سزاكە زۆر كاریگەربوو بۆ یەكێتی‌و یەكێتییەكان، لەسەرووی هەموویانەوە بەلانسی هێز لەكورستان لاسەنگی تێكەوت، ئەمە ئەو خاڵەیە تائەمرۆِش خەڵك گیرۆدەیە بەدەستییەوە‌و تا ئەو بەلانسە راستنەكرێتەوە مەحاڵە چاوەڕێی دەستكەوتی باش بكەین. ئەوەی زیاتریش گورزی لەیەكێتییدا ئەوەبوو یەكێتی دەستەوەستان بوو لەوەڵامدانەوە‌و روونكردنەوە بۆ جەماوەرەكەی، ئەگینا یەكێتی ئەم هەنگاوەی بەبێ مەرج لەگەڵ پارتی نەكردبوو، بەڵام پارتی خاوەخاوەی كرد لەبەڵێنەكانی‌و تائەمڕۆش بەجێینەگەیاندن.
 لەسەرینی ئەم سیاسەتەوە، وەك كاردانەوەیەك ئەو دەنگانەی یەكێتی نیشتمانی بۆ بزووتنەوەی گۆڕان رۆیشتن، چونكە گۆڕان ئیشی ئەوەبوو كار لەسەر یەكێتی بكات‌و لەوەشیاندا سەركەوتووبوو، دوای ئەو هەڵبژاردنەش لەهەڵبژاردنی دوای ئەویش بینیمان گۆڕان توانی دەست بەو رێژە كورسییەوە بگرێت كە لەسەر حسابی دەنگدەری یەكێتی بەدەستیهێنان‌و كەوتە سەوداو مامەڵە بەو دەنگانەوە‌و چەندین هەنگاو لەپارتی نزیككەوتەوە‌و هەوڵی جدیشیان بۆ ئەوەبوو كە یەكێتی ئاوت بكەن چونكە پێیان وابوو " یەكێتی تەواو بووە"!، بەداخەوە پێشتر دەیانگوت یەكێتی لەگەڵ پارتی سەودای بەدەنگی دەنگدەرانییەوە كردووە!!. هەرچەندە ئەمەی نێوان یەكێتی‌و پارتی چوارچێوەی رێككەوتننامەیەكی ستراتیژیی بوو بۆ كۆی پرسە گرنگەكانی گۆڕەپان، بەڵام ئەوەی گۆڕان تەنها لەكاری حكومەتدا زیاتر جێی دەگرت. كە بەهەموو پێوەرێك زۆر لەخوارترە لەرێككەوتنی ستراتیژی.  
ئەمەی گۆڕان پێی هەڵسا پارادۆكسە لە گوتارو كرداردا. بۆیە لەو رۆژەوە تا بەئەمڕۆ دەبینین گۆڕان بەپێچەوانەی ئەو دروشمانەی بۆی هاتە پێش‌و بڕیاری تێكۆشانی بۆدا لە پارادۆكسدایە. لەدوایین هەڵوێستیش ئەم حاڵەتەمان زۆر بەڕوونتر هەستپێكرد، كاتێك گۆڕان لەتەواوی خاڵە بنچیینەییەكانی كە ئامادەیكردبوون بۆ گفتوگۆ هەڵگەڕایەوە، تەنها لەبەرئەوەی یەكێتی توانی لایەنەكان لەسەر حەوت خاڵ رازییبكات، لەسەروویانەوە پارتی دیموكرات، كە مەرجی لەسەر نەگەڕانەوەی دكتۆر یوسف هەبوو، لەكاتێكدا خاڵەكانی یەكێتی هەمان ئەو خاڵانەبوون پێشتر گۆڕان پێشكەشییكردبوون!!. دڵنیاشم هەر ئەو خاڵانە دەبنە بەرمەبنای رێككەوتنی گشتی لایەنەكان، بۆ لەمەولا.
 ئەمەوێ لەكۆتاییدا ئەوەبڵێم: دوایین هەوڵی یەكێتی بۆ ناوبژیووانی‌و كاراكردنەوەی پەرلەمان، داخوازیی جەماوەر‌و لایەنە سیاسییەكانە، بۆ هەنگاوەكانی داهاتووش ئەو خاڵانە دێنەپێش كە جەماوەری كوردستان چاوەڕوانییانە، بەتایبەت چاككردنی گوزەرانی نالەباری خەڵك‌و موچەخۆران...
سەرەڕای هەموو ئەو فشارو باج وەرگرتنانە لە یەكێتی بەڵام یەكێتی هەمیشە بەهێزتر سەر دەردەهێنێتەوە، بەتایبەت لەو كاتە تەنگانەدا كە گەل وەك پێویستییەك چاوەكانی دەكەونە سەر یەكێتی، هەموومان شایەدی ئەو چركەساتانەین كە یەكێتی چۆن توانی بە بەرنامەیەكی تۆكمە لەو سنوورانەدا كە هێزی پێشمەرگەی زۆرینە یەكێتی بەكەمترین پشتیوانی دەرەكی كۆتایی بەتیرۆریستانی داعش بێنێ یان بۆ ئازادكردنی شارۆچكەی مەخمور كاروانی ئەو هێزانەمان لەبیرە كە لەسلێمانی بەڕێكەوتن بۆ ئازادكردنی، چونكە تیرۆریستان ترسێكی زۆریان خستبووە ناو جەرگەی هەولێر‌و هەمووی 10 كلم دووربوون لێی، یان ئەو هاوكارییانەی لەدژوارترین دۆخدا بۆ رۆژاوی كوردستان بەڕێكران. بۆیە دەڵێم هەمیشە سەركەوتن بۆ ئەو هێزو كەسانەبووە لەمێژوودا كە توانییویانە رێڕەوی مێژوویی دیاریبكەن، لەم پێناوەدا یەكێتی رێڕەوێكی دیاریكردووە بۆ لێكتێگەیشتن‌و مامەڵەی دیموكراسی ‌و ئازادییەكان، بۆیە پێموایە یەكێتی لەوەش لاوازترببێ وەك هەندێك مەزەندەی دەكەن، دەستكەوتەكانی شایانی ئەوەن رۆڵەكانی ئێستا‌و ئاییندە بەشانازییەوە باسیان بكەن.   

به رنامه ى گه رماو گه رم

به رنامه ى گه رماو گه رم ٢٤-٨-٢٠١٧شاشه ى گه لى كوردستان، له سه ر پرسه گه رمه كانى رؤژ، جموجولى دبلؤماسي ولاتانى دراوسئ...ريفراندؤم و سيناريؤكانى به رده مى...ته نگه تاوبوونى توركيا به رامبه ر پئشڤه چوونه كانى رؤژاواو مه ترسي سه ركه وتنى ريفراندؤم...له م لينكه ى سه ره وه گه ر ئاره زوو بكه ى ده يبينى

ئۆپۆزیسیۆن‌و دژەكانی

                                                           حەسەن هەندرێنی                                                                                                                                  

 لەهەر وڵاتێكدا كە پلۆرالیزم بوونی هەبوو، بەڕادەیەك نیشانەی ئەوەیە  دیموكراسیی بوونی هەیەو كۆم ئەكەوێتە بەردەم بژاردەی دڵخواستی خۆی لەڕێی هەڵبژاردن‌و دەنگهەڵبڕین‌و رێكخستن‌و خۆپیشاندان‌و نواندنی چالاكیی جۆراوجۆر ...هتد. وەك ئامرازێكی دیموكراسیش بۆ داوا‌و خواستەكانی خەڵك ‌و كۆمەڵگا، چەندین پارتی سیاسی وەك مافێكی بنچینەیی لەململانێدا دەبن بۆ سەركەوتن‌و گەیشتنە دەسەڵات، تا بتوانن كارنامەكانیان جێبەجێبكەن. دواجار یەكێكیان یان زیاتریان بەپێی داخوازییەكانی كۆمەڵگا‌و لایەنگرانی هەر پارتێك لەم بوارەدا، كە خۆی لەهەڵبژاردندا دەبینێتەوە،  دەگەن بەدەسەڵات‌و ئەوانی دیكەیش دەكەونە دەرەوەی بازنەكە، یان خۆیان حەزەكەن لەدەرەوەی بازنەی دەسەڵات بمێننەوە‌و وەك پارتی ئۆپۆزیسیۆن لەكاردابن تا دەنگ‌و داخوازییەكانی گەل بەپێداگرتنەوە لەكەنالە جۆربەجۆرەكانی خۆیان بەدەسەڵات بگەیەنن.وەك راستیێكیش یان بارێكی تەندروست، ئەوەندەی كارەكانی ئۆپۆزیسیۆن ئەكەونە چوارچێوەی ریفۆرم‌و ململانێی پۆزەتیڤ، ئەوەندە بەچاوێكی دوژمنكارانە لە هەنگاوەكانی  ئەم دەسەڵاتە  یان ئەوحكومەتە ناڕوانێ‌ كە ئەكەوێتە بەرامبەری،  بۆیە لە بەكارهێنانی چەمكی دژەكاندا، بەسوود وەرگرتن لە ئەزموونەكانی باشووری كوردستان‌و ئەزموونی هەندێ رژێمی هاوشێوە، ئۆپۆزیسیۆنم بەرامبەر بەو حزبانە داناوە كە دەبنە رێگر لەبەردەم كارە پۆزەتیڤەكانی‌و وەك دژ لە ئۆپۆزیسیۆن دەڕوانن یان دەبنە ئاستەنگ لەبەردەمییدا، هەرچەندە ئەوەی زیاتر باوە‌و لەم بارەدا قسەی لەبارەوە دەكرێ، ئەو حزبانەن كە دەچنە دەسەڵاتەوە، بەڵام لێرەدا دەمەوێ جۆرێكی دی لە دژەكان بەدیاربخەم، كە دەبنە مایەی بێزاری بۆ حزبەكانی ئۆپۆزیسیۆن، ئەوانیش ئەو حزبانەن كە زۆرجار  لە پرۆسەكانی هەڵبژاردندا رێژەی پێویستی دەنگیان بەدەستنەهێناوە‌و نەگەیشتوونەتە دەسەڵات، بەڵام لەجیاتی ئەوەی بكەونە بەرەی ئۆپۆزیسیۆن‌و ببنە دەنگی ناڕەزایی، یان دان بەشكستەكانیاندا بنێن‌و گۆڕەپانەكە چۆلبكەن‌و بەشێوازێكی دیكە بێنەوە مەیدانی سیاسی، بەداخەوە زیاتر پەرۆشی راگرتنی هەژموونی دەسەڵاتی حكومەتن بەسەر خەڵكدا. لەزۆربەی حاڵەتەكانیشدا هۆیەكەی ئەوەیە، ئەم حزبانە لەدەرەوەی چوارچێوە یاساییەكان، مافی پاراستن‌و هاوكاریی‌و پەروەردەكردنیان لەلایەن حزبەكانی دەسەڵاتەوە فەراهەم دەكرێ. بەداخەوە هەندێكیان ئەوەندە گوێ لەمست دەبن، وەك كورد دەڵێ: " لەمەلیك مەلیكترن". خۆ كفرە حزبێكی دەسەڵات پێشنیارێك بكات‌و بیخاتە بەردەم رای گشتی، ئەم جۆرە حزبانە لێی وەردەگرنەوە‌و بەرگێكی رازاوەی ئەكەن بەبەردا‌و تەرویجی بۆدەكەن، وەك بڵێی ئەمان كۆمپانیای بەرهەمهێنانی ریكلامن بۆ حزبە دەسەڵاتدارەكان. ئەم شێوازە كاركردنەی حزبەكان لەجیاتی ئەوەی چارەسەری ئاستەنگییەكانی كۆمەڵگا بكەن، دەبنە ئامرازی قوڵكردنەوەی ئاستەنگییەكان، بەجۆرێك لەجۆرەكان كار لەحزبە ئۆپۆزیسیۆنەكانیش دەكەن‌وكارەكانیان دوادەخەن. بەو مانایەی  ئەگەر حزبێكیش بكەوێتە دەرەوەی بازنەی دەسەڵات‌و جەسوورانە بكەوێتە پشتی داخوازییەكانی گەل‌و شەقام بهەژێنێ‌و لەدەسەڵات بێتەدەنگ، ئەوا حزبە دەسەڵاتدارەكان پاساو بەو حزبە سێبەرانە دەدەنەوە كە لەبازنەی خۆیاندا دەیانبینن‌و چەندایەتی دەخەنە سەر پارسەنگی چۆنایەتیی‌و، بەمەش هاوكێشەیەكی لاسەنگ‌و نەزۆك دێتە بەر.كەواتە ئەم حزبانە وەك پارێزەری خۆبەخش بۆ دەسەڵات كاردەكەن، گرنگترین ئەركێكیش كە رایپەڕێنن پاساو هێنانەوەیە بۆ كەموكوڕییەكانی پارتەكانی دەسەڵات. بەو مانایەی تا ئەو پارتانە لەدەسەڵات بمێنن، ئەم جۆرە حزبانەش دەمێنن، چونكە لەلایەك دەبنە هەوێنی وەڵامە حازربەدەستەكان بۆ پرسە گرنگەكانی دیموكراسی‌و پلۆرالیزم‌و لەلایەكی دیكەیش ئەتوانن شەڕە بچووكەكانی ئۆپۆزیسیۆنیان پێبكەن، ئەمەش دواجار كۆمەڵگا لەڕەشبینی دەهێڵێتەوە‌و ئەو پرسیارانە دەكوژێ كە پێویستە بكرێن، هەروەها فەزایەكی جەنجاڵ‌و پڕ لەژاوەژاو دەخوڵقێنن، كە هەر دەبێ چاوێكی كۆمەڵگا لەسەر پیلان‌و تاكتیكەكانی ئەوان بێ. دواجار ئەمانە بۆ تێكدانی ئەو پردانە دەخوڵقێن، كە پێویستە هەبن لەنێوان ئۆپۆزیسیۆن‌و دەسەڵاتێكی دیموكراسی!!.

یەكێتی ئازادانەی (كورد – تورك)

                                 حەسەن هەندرێنی 

عەبدوڵڵا ئۆجەلان لەبەرگرینامەكەییدا ‌واتا (لەكتێبی بەرگریكردن لەگەلێك ( لا431))، دەڵێ: " گونجاوترین مۆدێلی بەلاوەنانی رەوشی قەیران – گێژاوی رۆژهەڵاتی ناوین بەیەكێتی ئازادانەی كورد – تورك تێپەڕدەبێت" .
 دوای وەرگرتنی دەسەڵات لەلایەن پارتی داد‌و گەشەپێدان لابەلا كاری لەسەر ئەم پێشنیارەی ئۆجەلان كرد‌و زەمینەیەكی رەخساند بۆ دیالۆگ...بەڵام دیالۆگێكی كرچ‌و كاڵ ‌و سەرەنجام بێبەرهەم‌و كشانەوەیان لەترسی لەدەستدانی سەروەری‌و نەمانی هەژموونی پارتی داد‌و گەشەپێدان لەپێگەی دەسەڵات، رەنگە سەرەتا ئەمەیان وەك دەستكەوتێك بینیبێ، كە دۆزینەوەی دەرچەیەكە بۆ چاككردنی رەوشی سیاسی (لەناوخۆ‌و دەرەوەدا) ‌و رەوشی ئابووری ( داتەپیوو) ‌و باری چەقبەستووی كۆمەڵایەتی كۆمەڵگای توركیا، بەڵام كە لەڕووی سیاسییەوە لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی ساڵی 2015  بینییان كێرڤی دەنگەكانی پارتی پێدابەزین، ئەمەیان بەكارێكی مەترسیدار بینی لەسەرخۆیان، بەتوندی لێی پاشگەزبوونەوە‌و رێگا پێچەوانەكەیان گرتەبەر، ئەویش هەڵكشانی شەڕ‌و رەتكردنەوەی هەموو خواستێكی ئاشتی‌و دیموكراسی بوو.
 ئەم راستینەیەی ئەردۆغان پێیگەیشت سەرچاوەی لەمێژووی قووڵی توركەكانەوە گرتووە، كە بەدرێژایی هەزاران ساڵ توركەكان لەڕێی( فیدراسیۆنی گەلانی تورك) دژ بە گەلانی دیكەی ناوچەكە كەوتنە هەڵمەت بۆبردن‌و قڕكردن‌و فراوانكردنی سنووری جوگرافییان، كە كورد وەك نەتەوەیەكی مەزنی ناوچەكە گەورەترین زیانمەندبووە لەم نێوانەدا، چونكە هەندێكجار وەك نەیار‌و هەندێكجاریش وەك هاوپەیمان بۆ خزمەت بە ئیمپراتۆریەت‌و خەلافەت تەنانەت دەوڵەتی مۆدێرنیش دەركەوتوون. كەواتە كورد گەلێكی سەرگەردان بووە لەدەست توركەكان، بەڵام لەهەمانكاتیشدا وەك مۆتەكە لێیڕوانراوە‌و ئەم ترسە لەگەڵ تاك بەتاكی تورك گەورەبووە تائەمڕۆ، بۆیە ئاسان نیە تورك لەگەڵ كورد بكەوێتە ناو یەك چوارچێوە‌و (یەكێتی) ئازادانە،  هەروەك ئۆجەلان پێشنیاری كردووە، چونكە ئەمە بەهاوتابوون دەزانن‌و ئەم هاوتابوونە ئەگەر لەسەرێك قازانجی لێببینن، ئەوا لەچەندین سەریش زیانیان لێدەدا‌و، تورك وەك گەل‌و دەوڵەت لەبەرچاویان بچووك دەبێتەوە، ئەمەش كوشتنی شكۆی بەتوركبوونە‌و پێچەوانەی ئەو گوتانەیە كە ئەتاتورك بە گەلی توركی رەوا ئەبینێ‌" ئەو كەسە بەختەوەرە لەتوركیا كە توركە" ئەمە گەیشتنە بەو گیانە بەرزەی كە چەندین ساڵە فوی تێدەكرێ، بۆیە ئاسان نیە ئەم تێزەی ئۆجەلان چ لەڕابردوو هەنگاویان بۆهەڵێنا چ لەئێستا‌و ئایندەی نزیكدا بەهۆی ئەردۆغان سەربگرێ.
 ئەوەی پێشدەخرێ سیاسەتی گێژاوە، كە دەوڵەت دەیەوێ لەگرێژەنەكەیدا گەلانی دیكە بەرەو ژێرەوە ببات. هەر گەلێك ئازانەبێ ‌و ئازادنەبێ لەبڕیاری خۆیدا، شكستەباردەبێ. لەسەرینی ئەمەدایە  كورد لەباكوری كوردستان ئامادەیی باشی هەیە لەهەموو ئاستەكاندا  بۆ بەرگرییكردن لەنامووسی نەتەوەیی، بەرگرییكردن تا نەكەوێتە دەرەوەی مێژوو،  بەرگرییكردن بۆ سڕینەوەی تۆمەتی تیرۆر لەسەری. ئەمەش بەپێشخستنی كرداری دیموكراسییبووە، لەئاشتییانە هەڵسوكەوتكردن لەگەڵ یاسا‌و دامەزراوەكاندا. بێهۆنیە  وڵاتانی ئەوروپای رۆژاوا رایان لەسەر كورد‌و دۆزەكەی تەواو گۆڕاوە‌و ئەوان دەخوازن وەك تیرۆر‌و تیرۆریست لەكورد‌و تاكەكانی نەڕوانرێ‌و كورد وەك نەتەوەیەكی ناوچەكە دەبینن‌و ئەوەشیان بۆ روونبۆتەوە كە ئەم گێژاوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێ چارەسەركردنی كێشەی كورد مەحاڵە چاكبوونی. هەروەك ئۆجەلان پێشبینی ئەمەی كردووەو لەدەستپێكی ئەم بابەتەدا خستمەڕوو، هەرچەندە هەنگاوەكانی ولاتانی رۆژاوا زۆر سستن، بەڵام ئەم هەنگاوە سستانەی وڵاتانی رۆژاوا توركیای هەراسانكردووە‌و خستوویەتیە لەرز،  بۆیە دەبینین لەكاردانەوەی ئەم هەوڵانە رۆژانە ئەردۆغان چەند هەڵەی قورس دەكات، كە دوورنیە ئاكامی خراپی بۆ پارتی داد‌و گەشەپێدان لێبكەوێتەوە‌و جۆشێكی نوێ بۆ ئاشتی‌و دیموكراسی  بێنێتە پێشەوە.  

كوردی تیرۆریست!

                                                                                                       حەسەن هەندرێنی               

 یەكێك لەوچەمكانەی لەم دواییانە پێشخرا، چەمكی تیرۆریست بوو، بەتایبەت دوای هەرەسهێنانی یەكێتی شۆرەوی لە1989‌و دەركەوتنی رێكخراوە ئیسلامییە رادیكاڵییەكان، لەسەروویانەوە رێكخراوی ئەلقاعیدە (كە ئوسامە بن لادن رابەرایەتییدەكرد ‌و ئێستاش لەژێر رابەرایەتی ئەیمەن زەواهرییدایە). دەركەوتنی ئوسامە بن لادن تا مردنیشی  لەلایەن ناوەندەكانی رۆژاواو ئەمریكا، هەر بەگەورە تیرۆریست ناوی دەبرا. ئەمە ئەگەر سەرێكی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە كە ئەو رێكخراوە كاری تێكدەرانە‌و قێزەونی دژ بەكۆمەڵگاكان‌و مرۆڤایەتی ئەنجامدەدا، سەرێكی دیكەی ئەوەیە ئەمانە كەوتنە بەرەی دژ بەئەمریكا‌و رۆژاوا. 

 ئەگەر زیاتر لەسەر ئەم باسە بڕۆم‌و بە قووڵاییەكانی مێژوودا بچمە خوارەوە، رەنگە دووربكەومەوە لەوەی مەبەستمە بیڵێم، ئەی تیرۆریستی كورد بۆ؟ ئایا كورد دەكەوێتە ئەم خانەیە كە تاكەكانی یان میلیتارەكانی وەك تیرۆریست ببینرێن، لەبری ئەوەی وەك شۆڕشگێڕ بناسرێن؟. چونكە مەعلومە كورد خاوەنی دۆزە، دۆزەكەیشی رەوایە‌و بۆ بەدەستهێنانی مافە نەتەوەیی‌و نیشتمانی‌و دیموكراسییەكانی خەبات دەكات. 

 ئەوەی لای من‌و هەزارانی وەك من بۆتە پرسیار‌و لەهەمانكاتدا جێی نیگەرانیش ئەوەیە، تێڕوانینی وڵاتێكی گەورەی وەك ئەمریكایە  بۆ دۆزی رەوای گەلەكەمان لەباكوری كوردستان‌و ناساندنی میلیتارەكانیەتی بەتیرۆریست، لەكاتێكدا هەموو جیهان دەزانێ  ئەوان لەناچاری دەستیان داوەتە چەك‌و چەندینجار یان بەبەردەوامیش لەڕێی تەواوی كەناڵەكانی موخاتەبەكردن پەیامی ئاشتییان بەرزكردۆتەوە.

 لەلایەكی دیكە ئەمریكا باش دەبینێ‌ كەوا خاكی كوردستان سوتماك دەكرێ، لەلایەن رژێمی ئێستا توركیا‌و گەلەكەی قڕدەكرێ... سیستەم بەباری نائاسایی بەڕێوەدەبرێ‌و ئۆپەراسیۆنە نەزۆكەكان درێژەیان هەیە‌و زیندانەكان ئاخنراون لەكەسانی تێكۆشەر، كە تاكە خواستیان ئاشتی‌و دیموكراسیی بووە، بەڵام لەبەرئەوەی ئەمان لەبەرامبەر دەوڵەتێك راساون، كە وەك هاوپەیمانێكی دێرین بۆ ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەبینرێ‌، بەتایبەت لەماوەی شەڕی سارددا، كە وەك پێگەیەك ‌و داردەستێكی ئیمپراتۆڕە تازەكەی جیهان ( ئەمریكا) گرنگییەكەی بەدیاركەوت.  لەسەرینی ئەمەوەیە ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەم پێناسەیەیان بەسەر خەباتی گەلی كورد داداوە لەباكوری وڵات، ئەگینا هەمان رۆح لەجەستەی كەسانی دیكەی پارچەیەكی دیكەی وڵات – رۆژاوا...(هەمان پەروەردە‌و كاریگەری) دەبینین وەك هاوپەیمان لێیان دەڕوانرێ . ئەمە ئەو دوالیزمەیە كە ئەمریكا بەهەمیشەیی كاری لەسەر دەكات، بۆیە ئەوانەی پێیان وایە ئەمریكا فریادڕەسە، لەهەڵەدان. ئەمریكا بەرژەوەندییەكانی تەحەكومی پێدەكەن. لەسیاسەتدا مەحاڵ نیە ‌ودوور نیە ئەو رۆژەش ببینین كە سەربازە ئەمریكییەكان لەگەڵ گەریلاكانی باكور لەیەك سەنگەر ببینین، وەك چۆن لەكۆبانێ ‌و منبج‌و رەققە دەیانبینین. ئەمە ئەو چەمكەیە ئاوس نیە بە كردەوەی تێكدەرانە‌و دژە ئینسانییانە، بەڵكو چەمكێكە رۆژاوا دایدەتاشێ‌و ئەیدورێ  كێی مەبەست بێ ئەیكاتە بەری!!.

ئامانج دەوڵەتە، ژیان چیە؟!

                    حەسەن هەندرێنی                                                    

  دوای ریفراندۆمی ساڵی 2005 كە گەل بەڕێژەی نەوەتو هەشت لەسەدا دەنگی بۆ سەربەخۆیی‌و جیابوونەوەدا، ئەمە بۆ جاری دووەمە ئەم ناونیشانەی سەرەوە دەبێتە دروشم یان راستتر بڵێم بۆتە وتەی بەشێك لەهاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان، لەكاتێكدا بەر لەم بەروارە‌و بەدیاریكراویش بەر لە ڕاپەڕین‌و خۆحوكمڕانیی، ژیانی هەموومان هیچ نەبوو یان ئامادەبووین هەمووی تەرخانكەین‌و بیكەینە قوربانی پێكهێنانی ستاتۆیەك بەناوی كوردستان. بەڵام بۆچی دوای ئەو هەموو خواست‌و خەونە دیرۆكییانە، ئەو ئامادەییە بوونی نیە؟ یان هیچ نەبێ بەشێك لەگەڵ دروشمێكی پێچەوانەدان"  پرۆزترین بەها ژیانە، یان گەر ژیان نەبێ دەوڵەتمان بۆچیە؟" ، ئایا هەڵگەڕانەوەیەك هەیە لەئامانجی دەوڵەت؟ یان ئەو پێوەرانە گۆڕاون كە خەڵك ئازادی‌و مافەكانی پێدەپێوا؟ یان لەو ئازادییە پەشیمانن كە بەدەستهاتووە‌و پڕە لەكێماسی؟ ئاخر ئازادی نابێ گەردی پەشیمانی هەڵبگرێ ... نابێ تۆزی بێئومێدی لەسەر بنیشێ، ئایا دەكرێ بڵێین ئەو ئازادییەی بەدەستهاتووە ماكی بێئومێدی گرتووە؟ ئەگەر وایە پاسەوانانی ئازادی بۆ هێشتیان، بێئومێدی جەنگاوەرەكانی بە سنووری وڵاتی ئازاد وەربكا؟ ئەو هۆكارانە چین؟ ئەی كێ بوون ئەوانەی مژدەی ئازادییان راگەیاند؟ ئایا گەل هیچ بەشداریێكی نەبوو لەسەرخستنی ئازادییدا؟ ئەگەر بەشداربووە بۆ دەنگی ناڕەزایی هەڵدەبڕێ؟ یان ناڕەزایی بەرامبەر كێ؟ كێن ئەوانەی ناڕەزایەتیان بەرامبەر دەردەبڕدرێ؟ ئایا رووبەڕووی ئەوانەیە كە مژدەی ئازادییان پێبوو؟ ئەگەر ئەرێیە، ئەمە چ كارەساتێكە... چ وەیشومەیەكە رووی لە وڵات كردووە؟.
 وەڵامی ئەو پرسیارانە‌و دەیان پرسیاری دیكەیش لەتابلۆی ئێستای سیاسی، كۆمەڵایەتی، ئابووری، گوزەرانی هاوڵاتیانی باشووری كوردستاندا رەنگدەداتەوە. هەریەكەمان وێڕای دەیان  پرسیاری دی، وەڵامیشمان بۆیان هەیە (بەئاراستەی جیاواز) بەڵام لەهەموو ئەو پرسیارانە گرنگتر بۆ ئەمڕۆ كە بۆتە وێردی سەر زاری هاوڵاتیان ئەوەیە: ( ئایا ریفراندۆم دەكرێ یان نا؟ ئەگەر كرا دەرەنجامەكانی چی دەبن؟).
 لە دروستكردنی ئەم پرسیارەدا ئەوانەی لەم هەرێمەدا هونەری سیاسەت بەڕێوەدەبەن كەسانی پڕۆفیشناڵن‌و قاڵبووەوەی نێو ئەزموونی سیاسین، چونكە لەوەدا سەركەوتن كە هاوسەنگیێك رابگرن لەنێوان ( ناڕەزایەتی‌و سەركێشانی بۆ تێكدانی بار) لەگەڵ ( دەنگهەڵبڕین بۆ سەربەخۆیی) كە لە ئەزەلەوە ئەمە داخوازیێكی ریشەیی هەر تاكێكی ئەم هەرێمەبووە، كەواتە گەڕانەوە بۆ ئەم یادەوەرییە‌و مژدەی بە پراكتیككردنی ئەو خەونە مەزنە،  هەموو تەمەكان دەڕەوێنێتەوە‌و هەموو دەردان چارەسەر دەكات‌و باری گوزەرانی خراپیش ناهێڵێ، عەسایەكی سیحرییە لەگەڵ یەكەم رۆژی دوای ریفراندۆم زگە برسییەكان تێردەبن، گیرفانەكان پڕدەبنەوە، گەندەڵی دەبێتە چەمكێكی لەبیرچووەوە‌و لەزاكیرەی خەڵكیدا  رەشدەبێتەوە، سەرە جەنجاڵەكان ئازاد‌و سەرفیرازدەبن، ئەو سیاسەتە چەوتانەی نەیانتوانی دوای بیست‌و شەش ساڵ حوكمڕانی ستراتیژێك بۆ ئاسایشی خۆراك دابنێن یان نەیانتوانی لەوەبەرهێنانی نەوت سەركەوتووبن، یان نەیانتوانی لەوەبەرهێنانی سامانی كشتوكاڵی‌و پیشەسازی‌و گەشتوگوزاری داهێنانێك بكەن، یان نەیانتوانی پێداویستییە سەرەتاییەكانی ژیان بۆ مرۆڤی ئەم سەردەمە كە خۆی لە خۆراك، ئاو، كارەبا، خزمەتگوزارییە تەندروستییەكان‌و پاراستنی ژینگە...دەبینێتەوە دابین بكەن، یان پەرەپێبدەن، ئەمانە هەمووی رێكدەخرێنەوە بەدەستی هەمان ئەو كەسانەی كە لەبەرپرسیارێتی راناكەن، چونكە ئەمان  نایانەوێ وڵات لە مەینەتی جێبێڵن، حاڵیان حاڵی میللەت بەخاك دەگیرسێنەوە، كوڕ‌و كچ‌و نەوەكانیان لەم هەوا ئازادە گۆش‌و پەروەردەدەكەن، نەفرەت لەژیانی هەندەران دەكەن، كورەیەكی گەورە لەسەر قەڵای هەولێر دادەگیرسێنن پاسپۆرتەكانیان تێدەهاوێن، لەیەكەم هەنگاودا قەرزێكی زۆر لە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی دەكەن،  ئەو بارە لارەی پێڕاست دەكەنەوە‌و دواتریش كۆنتراكتی نوێ بۆ سامانە سروشتییەكان بە دەیان ساڵی دی لەگەڵ وڵاتان دەبەستن. دەسا ئەی گەل لەمە زیاتر چیتان دەوێ، خۆتان بۆ بیست‌و پێنجی نۆ ئامادەكەن ‌و بەبەڵێ دەنگی خۆتان بدەن!!. 

كورد ‌و ناوەندی ستراتیژیی سیاسەتِی ِئەمریكا ( ئیسرائیل )

                         حەسەن  هەندرێنی                         

 لەدوای ساڵی 1948 ئیسرائیل چ وەك حكومەت چ وەكِ گەل و نەتەوە لەفۆڕمی ئایین هاتۆتەدەرێ‌‌و وەك دەوڵەت هەڵسوكەوتی كردووە. لەكاتێكدا بەر لەم بەروارە ئیسرائیل لەكۆمەڵێكی یەهودی ژێردەستە بەولا نە گەلێكی ئەوەندە یەكگرتووبوونە نە پێگەیەكی گرنگیان هەبووە لەڕووی سیاسییەوە، بەپێچەوانەوە مەزڵومترین گەلی سەر گۆی زەوی ئەوان بوونە، بەهۆی ئەو هەموو زوڵمەی مێژوو لێیكردوون‌و بەسەر تەواوی گێتی پەڕاگەندەكراون، گاوێك لەسەر دەستی رۆمەكان‌و گاوێك بێزەنتی‌و ساسانەكان، گاوێك جەرمەنەكان‌و گاوێك عەرەبەكان لەبن عەبای ئیسلامەوە، بەڵام بڕیاری كۆچی مەزن بۆ وڵاتی بەڵێنپێدراو (فەلەستین)‌و ناردنی (بنگۆریۆن) سەركردەیەكی لەپۆڵا‌و مەعریفە‌و عەقلانییەت بۆیان لەلایەن یەزدانەوە!! رەوشەكەی پێچەوانەكردەوە... لەچەند ساڵی یەكەمی كۆچ بەولا، ئیسرائیلییەكان، پێبەپێ لەو خۆحوكمڕانێتییە نزیككەوتنەوە كە ئەمڕۆ بەخۆشی بێ یان بەترشی دونیا مامەڵەی  دەوڵەتیان لەگەڵدادەكات، ئەمە ئەگەر بۆ وڵاتانی رۆژاوا بەتایبەت بەریتانیا ئاساییبێ، كە لەدەستپێكی بڕیاری خۆحوكمڕانێتییاندا، بەریتانیا وەك ماندات خراپترین مامەڵەی لەگەڵداكردوون، بەومانایەی ئەوەی ئەلمانییەكان بۆیان تەواونەكرا، لە گیتۆكان‌و كورەغازەكاندا، بەریتانییەكان دەیانەویست لەفەلەستین، لەگەڵیاندا بیكەن، یان ئەگەر بۆ ئەڵمانییەكان ئاسایی بێ كە گەورەترین جینۆسایید لەڕێی ( هۆلۆكۆستەوە) لەسەر دەستی ئەم دەوڵەتە لەوانكراوە، ئەوا بۆ عارەبەكان زۆر قورسە مامەڵەكردن لەگەڵ ستاتۆیەك بەناوی ئیسرائیل، بەڵام لۆژیكی سیاسی شتێكی دیكەمان پێدەڵێ‌و شكستە گەورەكانی عارەب لەساڵانی چلەكان بەولا و گەیاندنی ئیسرائیل بەحكومەت لەساڵی 1948 لەلایەن نێردەی نەتەوە یەكگرتووەكان، لەوێڕۆژێوە تائەمڕۆ عارەب نازانن چۆن مامەڵەبكەن، گەورەترین تاوان كە هەمیشە دەیخەنە پاڵ جوەكان بە كافر لەقەلەمدانییەتی‌و ناوزەدكردنی ستاتۆكەیانە بە كافرستان، ئەمەیان لەزەهنی تاك بەتاكی ئەو گەل‌و نەتەوانەش چەسپاندووە، كە كاریگەریی ئیسلامیان لەسەرە، گەلی كوردیش كەوتۆتە ناوهەمان ئەو تەڵەیە‌و لەمێژووەوە تائێستا كوردیش وەك عارەب لەجوەكان دەڕوانێ، كە بەڕای من ئەمە هەڵەیەكی گەورەیە‌و پێویستی بە پێداچوونەوەیەك هەیە لەلایەن سیاسەتمەداران‌و رۆشنبیران‌و نەتەوەپەروەران‌و تەنانەت ئەوانەی بەئیسلامی سیاسییشەوە كاریگەرن، چونكە لەڕووی بەرژەوەندیی نەتەوەییەوە ( كە هەموو نەتەوەیەك لەحساباتییاندا ئەولەوییەتی پێدەدەن)  پێچەوانەكەی بۆ كورد گونجاوترە، ئەگەر كەسانێكیش ئەم لێكدانەوەیەم بەهەڵە‌و هەڵگەڕانەوە لێكدەدەنەوە، ئەوا پێویستە بەمێژوودابچنەوە، هیچ نەبێ ئەو پەیوەندییە ژێروانكێیانەی كەسێكی وەك مەلیك عەبدوڵڵای مەلیكی ئەردەن‌و باپیرەی ئەو مەلیك عەبدوڵڵایەی ئێستا، كە خۆیان بەڕەچەڵەك ئەچنەوە سەر هەمان تیرەی پێغەمبەری موسڵمانان ( الهاشمی). هەروەها مەلیكەكانی سعودییە، كە خۆیان بەخزمەتكاری (حەرەمی شەریفەین) دادەنێن‌و تەواوی وڵاتانی دیكەی كەنداو، یان دەوڵەتێكی گرنگی وەك میسر كە لەڕووی مێژوویەوە بەعەڕابی عەڕەبەكان دادەنرێت لەڕووی بیری ناسیۆنالیستی عارەبییەوە، لەپەیوەندیێكی ئاساییدان‌و هەندێكیشیان شانازیی بەو پەیوەندییەوە دەكەن.
لەلایەكی دیكەوە‌و پەیوەند بەجیهانی ئیسلامی، كاردانەوەكانی ئەردۆغانمان لەبیرە لەكۆنگرەی دافۆسی 2009 كە چۆن لەبەرامبەر شەمعون پێرس هەڵسوكەوتیكرد‌و ئەوەی راگەیاند كە "غەمبارم چەپڵە بۆ وتەكانی شەمعون پێرس لێدەدرێن، لەكاتێكدا ئەوان مناڵ دەكوژن..."  ئەمەش كاردانەوەی ئایینە لەسەر ئەردۆغان، بەڵام پرسیار ئەوەیە: ئەردۆغان تاچەند ساڵ توانی بەرخودان بكات‌و بەتەنازولەوە داوای ئاشتەوایی لەگەڵ ئیسرائیل نەكات؟؟.
 وابزانم پێویست ناكات باس لەپەیوەندی ئیسرائیل‌و ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش بكەم، چونكە ئەوەی رستەیەكی مێژووی لەسەر ئیسرائیل خوێندبێتەوە، ئەوا لەوە تێدەگات‌و ئەو پەیوەندییە وەك ئێسقان‌و گۆشت دەبینێ كە  بەناویەكداچووە.
بۆیە پێویستە كورد دابڕانێك لەو مێژووە داببڕێ، كە لەنەهامەتیی بەولا هیچ دەستكەوتێكی نەتەوەیی بۆی نەبووە. بەتایبەت مێژووی بەیەكداچووی لەگەڵ ئەو گەل‌و نەتەوانەی كە توانییویانە بەشێوەیەكی عاقڵانە سوود لەئایین‌و بەهاكەی ببینن‌و ئەوەی بۆكوردیشیان هێشتۆتەوە، تەنها پەیوەستبوون‌و لەپەراوێزمانەوەی چ دەوڵەتی خەلافەتە چ ئیمپرتۆڕییەتە چ دەوڵەتی مۆدێرنە بەناوی ( خەلافەتی ئیسلامی یان ئیمپراتۆڕیەتی عوسمانی‌و سەفەوی یان دەوڵەتی توركیا‌و ئێران‌و عێڕاق‌و سوریا)یە. پێویستە كورد چیدی شەرمنانە مامەڵەنەكات، بەرژەوەندییەكانی خۆی هەڵسەنگێنێ. ئەگەر پێویستیكرد لەگەڵ ئیسرائیل پەیوەندیی بەتین ببەستێ، پێویستە ئەوەبكات‌و راشیبگەیەنێ. چونكە هەروەك ئەردۆغان لەدەرەنجامی سەركێشییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل پێیگەیشت ئەوەبوو گوتی: ستراتیژییەتی سیاسی ئەمریكا لەناوچەكە بەناوەندێك تێدەپەڕێ ئەویش ئیسرائیلە" پێویستە ئێمەش وابكەین، ئەو پەیوەندییانە بدۆزینەوە، كە ئەمانبەنەوە سەر بەدەستهێنانی مافە نەتەوەیی‌و نیشتمانی‌و دیموكراسییەكان. لەگەڵ ئەو سەركێشیانەشدا نیم كە ستراتیژی كوردستان بە دەوڵەتێكی وەك توركیا گرێبدرێنەوە، لەكاتێكدا ئەمڕۆی توركیا تاریكترین ئاسۆیەكە كورد تێیبڕوانێ. كەواتە لەجیاتی ئەوەی كورد خۆی خەریكی هەندێك پەیوەندی مرداربكات لەگەڵ ئەم وڵات‌و ئەو وڵات پێویستە راستەوخۆ لەو ستراتیژەوە نزیككەوێتەوە كە جۆگەلەكانی ئەیبەنەوە سەر سەرچاوەی ئەمریكا (ئیمپراتۆریەتی تازەی جیهان ).

لەپارە زیاتر چیتان هەیە؟

 

حەسەن مستەفا
 ئەم ناونیشانەی سەرەوە، ئاماژەیەكە بۆ وتەیەكی دۆناڵد ترامپ، كە ئاراستەی وڵاتانی كەنداوی كردووە، كاتێك لەسەر ناوچەی ئارام لەهەریەك لەسوریا‌و یەمەن دواوە‌و پێی گوتوون: بۆ مانەوەمان لەناوچەكە پێویستە ئەمجارە پارەی بانقەكانتان بێنەدەرەوە،  ئەم شێوازە لەدەربڕینی راشكاوانە، لەڕووی كردارییەوە بۆ ئەمریكا  شتێكی تازە نیە، پێشتریش لەسەردەمی جۆرج بۆشی باوك، ئەوەمان لەسعودیە بینی كاتێك ئێراق پەلاماری كوێتیداو داگیرییكرد، ترس‌و لەرز كەوتە دڵی مەلیك‌و بۆ پارێزگارییكردن لەوڵاتەكەی لەدەستی سوپای ئێراق، ئامادەبوو مارێنزی ئەمریكی، كە لەكچ‌و كوڕ پێكدێ! لەنزیك شوێنێك دایانبەزینێ، كە بەپیرۆزترین خاكی موسڵمانان دادەنرێ‌و بەگەرمییەوە پێشوازییان لێبكات!. ئەمە ئەوە بەدیارەخات، كە ئەم تایپە لە مەلیك‌و سەرۆكی وڵاتان، تەنانەت سەركردەی حزب‌و قەبیلەش، بۆ مانەوەیان هەموو ئەو پرانسیپانەی وەك كاری پیرۆز بۆ دەوروبەریان ئەبینرێن، ژێر پێ بنێن!
 ئەگەر جۆرج بۆشی كوڕیش توانیبێتی بەهێزی مارێنز‌و دروستكردنی هاوپەیمان بۆ وڵاتەكەی، سەركەوتنی گەورە لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست تۆماربكات‌و ئەجێندای وڵاتەكەی جێبەجێ بكات. یان ئەگەر ئۆباما توانیبێتی بەكێشانەوەی سوپای ئەمریكا لەئەفغانستان‌و ئێراق، كەمترین بەریەككەوتن لەگەڵ تیرۆریستان رووبدات‌و گیانی رۆڵەكانی ئەمریكای پاراستبێ، لەتوندڕەوی تیرۆریستان‌و توانیبێتی نەخشەی رووخانی وڵاتە گەندەڵەكانی عەرەبی بەشۆڕشی ناوخۆ بسپێرێ‌و وەك رەقیب بەسەریانەوەبێ تاڕۆژی ئەمڕۆ، دەرەنجامەكانی ئەم بەهاری عەرەبییەش بەرچاون، كە خۆ  لەنەهامەتی‌و ئاوارەبوون‌و كاولبوونی وڵاتەكەیان‌و روواندنی تۆی نائومێدی بۆ شۆڕش‌و راپەڕین لەلایەن گەل‌و ئومێدی گەڕانەوەی خەڵك بۆ چوارگۆشەكانی یەكەم دەبیننەوە، كە بوونەتە خواستێكی زۆرینە. لەسەرووی ئەمانەشەوە ئەم ئاڵۆزییانە رەنگ لەتێڕوانینی وڵاتێكی وەك بەریتانیاش دەدەنەوە‌و دەشبنە وتەی فەرمی سەرۆكی تازەی ئەمریكاش، كە كەوتنی رژێم یان لەسێدارەدانی كەسێكی وەك سەدام حوسێن بەهەڵە ناودەبەن، ئەمانە ئەو دەرەنجامانەن، كە ئاماژەی ترسناكیان تێدایە بۆئاییندەی ناوچەكە.
 ئەپرسین ئەم نەخشە پارچەپارچەبووەی سیاسەتەكانی ئەمریكا چۆن بەسەرۆكێك بەیەكەوە دەلكێنرێنەوە، كە لەیەكەم رۆژی دەستبەكاربوونییەوە لەسەر كاردانەوە كاردەكات؟ ئەو سەرۆكەی كرداری پێش بیركردنەوەی كەوتوون. تەماحەكانی پێش ئەزموونی ئەوانی پێش خۆی دەكەون. راستە ئەمریكا وڵاتی دامەزراوەییە، بەڵام هەرچی لەڕابردوودا روویانداوە، هەمووی وەك كرداری ئەو سەركردانە دەخوێنرێتەوە كە لەدەسەڵاتدابوونە‌و بەئەنجامیان گەیاندووە.
 پەیماننامەی كامپ دێفید، جولاندنی ئەم كێسە بۆ ئاشتی لەنێوان عەرەب - ئیسرائیل، فەزڵەكەی بۆ جیمی كارتەر دەگەڕێتەوە. كە بەهۆیەوە لەگەڵ ئەنوەر سادات بەهاوبەشی خەڵاتی نۆبڵیان بۆ ئاشتی لە 1974وەرگرت. لای ئەمریكاش روونە هەر هەنگاوێك بۆئاشتی بنرێت لەنێوان (عەرەب- ئیسرائیل ) دەرەنجام هەر ئیسرائیل براوەدەبێ، چونكە ئەمە خواستێكی ئیسرائیلییەكانە لەساڵی 1948ەوە تائەمڕۆ. پێچەوانەكەیشی راستە. جارێكیان جەمال عەبدولناسر گوتبووی: "ئەگەر بنگۆریۆن بێتە ئێرەو قسەبكەین، ئەوا وەك پاڵەوانێكی زاڵ دەگەڕێتەوە، بەڵام ئەگەر من بچمە ئەوێ لەگەڕانەوەمدا بەر گوللە دەدرێم". ئەمە ئەوە بەدیارەخات هەمیشە هێزی گەشبین‌و روو لەئاییندە، براوەتر‌و ئازادترە. پێویستە بۆ ئێمەی كوردیش، وەك نەتەوەیەكی روو لەئاییندە، كە لەئێستادا باشترمان بۆ هەڵناكەوێ، داوای مێزی ئاشتی بكەین‌و بەباوەڕ بەخۆبوونێكی زۆرەوە، كە سەرچاوەی لە  جیاوازیی‌و بونیادی نەتەوەییمانەوە گرتبێ، كارنامەی سیاسی بێ تەمومژ‌و هەڕەشە بێنینە سەرمێز. دڵنیام وەك چۆن ناسر ترسی لێنیشتبوو، سەرانی ئێستاش لەهەمان دۆخدان، چونكە بۆ جیهان بەدیاركەوت، كۆمەڵگای عەرەبی بەڕێژەی زۆرینەیان لەمانگایەكی بەشیر دەچن، كە بەردەوام دەستی رۆژاوا‌و ئەمریكا لەگوانەكانییدان. لەبەرامبەرییشدا، بەم پاڵپشتییانەوە مانەوەی یەك سەدە مسۆگەردەكەن. هەر بۆنموونە تەواوی ئەو سەركردانەی شۆڕش بەهاری عەرەبییان لەسەركرا، تەمەنی مانەوەیان لەكورسی دەسەڵات، لەچل ساڵ كەمتر نەبوو.  لەوە زیاتر خەونێكیان نیە بۆ ئایندە. با ئێمە تێكەڵ بەم شێوازە لەسیاسەت نەبین، كە لەئێستاوە دەرەنجامەكانی دەبینین، لەشكست‌و ملدادان زیاتر هیچی دیكەی لێبەدی ناكرێ.
 پێویستە كورد وەك پێكهاتەیەكی جیاواز، كە هەمیشە بەجیاوازیش خۆی هێشتۆتەوە، بمێنێتەوە‌و تێكەڵ بەئەجێندا‌و سیاسەتە دواكەوتوو‌و نادیموكراتەكانی وڵاتانی دەوربەر نەبێ. ئەگەر بۆ جارێكیش بێ، كورد هەر تەنیا لەخۆی بچێ، كە كوردە. ئەمە ئەیگەیەنێتە خەونە راستەقینەكانی خۆی... ئەمە دەروازەكانی سەربەخۆیی بۆ ئەخاتە سەر پشت. كە خۆی لەدەوڵەت ئەبینێتەوە.  

ئۆجالان

 حەسەن مستەفا
1-
 لە جووڵەی پەنجەكانت تێگەیشتم
ئەفسانەش ئەتوانێ‌ وەك جوانوو سمكۆڵان بكات.
لە جیاتی تۆز ، هەتاو لە درزی پەنجەرە سێگۆشەییەكانی دەست
چەپك چەپك
بۆ دەرسیم بەڕێ‌ بخات ‌و
بۆنی دەمی خونچە بكات.
تێگەیشتین..
بە دڵێكی هەلاهەلا
لەبەر دەروازەی ئازادی، ئارامیت هەڵًپەساردووە‌و
زیاد لە سرودێك دیاریت پێیە،
بۆ بەژنی زراڤی ئامەد ‌و
بۆ گەرووی وشكی گەریلا.
2-
 شاهۆیەكی ئۆرفا
سەربردەی یەكەم فڕینی لەبەردەبازێكی هەندرێن تۆماركردبوو
لەو مەودا دوورە ئەوەی  بیركەوتبووەوە
كێ‌ ئاراستەی كرد
كام ئەتلەسی رابەر ئێرەی نیشاندا
تۆ بڵێی دەستیان گرتبێ‌: هەور‌و چیا‌و
                           ئەستێرە‌و زێ‌
یان بە پەیك ناردبێتیان
خەنجەرە جەوهەردارەكەی پاشای گەورە بێنێتەوە رەواندزێ‌
بیری كەوتەوە، فەراقەیەكی تازەبوو
هەڵۆیەك هات..
وانەی فڕینی نیشاندا
زمانێكیشی پێبەخشی كۆدی ئاسمان بكاتەوە.
3-
كۆترێك بە هانكە هانك
لە ئاسمانی ئەڵمانەوە لە باڵەكانی نووسینێك بەجێ‌ دەما
- نوورێكی لەناو سینگی  ئاوێستا لە رەنگی خاچ
ناچارم دەكەی بۆت بنووشتێمەوە،
خۆگەر مایكل ئەنجیلۆ وێنەی داودی لە زاكیرەم نەڕواندبا
وێنەكەییم لەتۆ دەدیت.
وانەزانی هەر بەتەنها هەستی منە
لە گۆڕەپانێكی رۆما پەیكەرێك لەسەكۆكەی هاتە خوارێ‌،
فەرمووی لە گوڵە كێویلە كرد
مادام تۆ ئەوەندە ماندووی، وەرە پشوێك بدە جارێ‌.
پێش ئەوەی بێم
چۆمێكی سەركزی یۆنان، پێلەكانی راسپاردبوو
نامەیەكی پڕپاكانە بدەمە دەستی قەندیل.
كەس ناتوانێ‌ لەتۆ زیاتر
دەخیلە بە ئاوفرۆشێكی وان هەڵپچڕێنێ‌
تا گەرووی داغی گەریلا تەڕتەڕبكا.
كەس نەیتوانی لە تۆ زیاتر
جریوەم پێ‌ ببارێنێ‌، بۆ هەناسەی وەرزەكانتان
خۆ لەوێوە نەمدەزانی وەرزێكیش هەیە بۆ برین
خۆ لەوێوە نەمدەزانی ئێوە كێوێكن بۆ گرین
لێرە لەناوی مانگەكان تێگەیشتم
هەموو شتێك دابەش بووە
بۆ هەرشتێك رێوڕەسمێك
بۆ هەر مەراقێكیش كەسێك
ئێمە لەوێ‌ نامۆبووین بەو رەنگانە
نەماندەزانی رەشەبا
دەستی ئەنقەرە ئەدرێ‌ لەپشتی
ئێمە لەوێ‌ لە ناسكی سروە دەدواین كە دەشكا
تێر تێر لە نازناز رادەماین
كە پڕشنگی خۆری دەنا لە مشتی.
1/2/2007   ‌و  4/4/2008 رەواندز

خواستی نەتەوایەتی لەهزری ئۆجەلاندا لەنێوان پاشگەزبوونەوە‌و خۆنوێكردنەوەدا

 

حەسەن مستەفا
بۆ ڕانانی ئەم دۆخەی ئێستا كە توركیا تێیدایە، لەو دیوەی كە پەیوەندییدارە بە سەرهەڵدانی هادەپ‌و ئەم شێوازە تازەیەی لەخەباتدا بۆ دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگای توركیا‌و لەبەرچاوگرتنی مافە نەتەوەیی‌و دیموكراسییەكان، كە بەشێوازێكی مۆدێرن زۆر لەجومگە گرنگەكانی وڵات‌و كەسایەتی سیاسی‌و بێلایەن یان چەپ‌و پێشكەوتنخواز یان كەسانی نیشتمانپەروەر بەپێوەری تازە بۆبەیەكەوە ژیان‌و تەنانەت زۆربەی كۆمەڵنشیانی باكوری كوردستان لەدەورییدا كۆبوونەوە، زۆر دوورناكەومەوە‌و بەم رستەیە دەستپێبكەم، گەورەترین وەهمی توركیا لەڕابردووی نزیكدا، وەهمی ئۆجەلان ‌و پارتی كرێكارانی كوردستان بوو، بەڵام لەدوای رادەستكردنەوەی ئۆجەلان، ئیتر بەستەڵەكی ئەم ترسەیان شكا، بەڵام خۆیان لەبەردەم ئەركی تازەتر بینییەوە، ئەویش لەنێوان ئازادكردن‌و لەسێدارەداندا، باشترین هەڵبژاردە بۆ توركیا، رەنگە هەر ئەمەی ئێستابێ، بەزیاتر هەوڵدان بۆ ونكردنی رۆڵی ئۆجەلان یا سەرقاڵكردنی كۆمەڵگای توركیا‌و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەكێسی سەركردە‌و ئەندامانی هادەپ تا فۆكەس لەسەر ئۆجەلان پەرت ببێ‌و كەس ئاگاداری وردی رەوشی ئۆجەلان نەبێ.
 لەدوای دەستگییركردنیشی، حوكمڕانانی توركیا رۆڵی مەزنی ئۆجەلانییان بۆبەدیاركەوت، كە هەر رستەیەكی ئەو چ  وزەیەكی دەبەخشییە خەباتكارانی سیاسیی‌و مەدەنی لەناوە‌وە‌و دەرەوەی توركیا. كپكردنی ئەم دەنگە...رێگرییكردن لەهاتنەدەرەوەی ئەم رستە‌و كتێبانەی لەناو زیندان چاویان هەڵێناوە، بەسەركەوتنێكی كاتی بۆ حوكمڕانان ئەژماردەكرێ، چونكە هەر ئەم كتێبانەبوون رێڕەویان بۆخەباتی ئایندەی گەلانی توركیا دیارییدەكرد، بەرهەمی بەپێزی ئەو كتێبانەبوون  زاراوەی كۆمەڵگای دیموكراسییان بۆ گەلانی توركیا‌و تەنانەت ناوچەكەش هێنایەبوون، هەر ئەو بەرهەمانەش بوون پارتێكی پێشكەوتنخوازی وەك هادەپیان هێنایەبوون‌و بەسەرپێ كەوت‌و وەك دڕك چەقییە پێی هەنگاوەكانی حوكمڕانان، لەڕێی بەدیهێنانی خەونی گێڕانەوەی ئیمپرااتۆڕییەت. كاردانەوەكانی ئەم سەركەوتنانەی هادەپ بەدەستیشی هێناون لەمێژووی دەركەوتنییدا، لەمانگی نیسان دەبینین كە بڕیارە ریفراندۆم بۆ هەڵگێڕانەوەی دەستووری توركیا سازبكرێ‌و سیستەمی وڵات بگۆڕدرێ لەپەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی.!!
 لەكۆمەڵگای توركیادا بەكوردستانیشەوە، تائاستێكی باش ئاسەوارەكانی قۆناغی دەرەبەگایەتی‌و پاشاگەردانی‌و نەخوێنەواری نەماون، بەجیاوازی ‌و كەلێنی بچووك بچووك كە لەهەندێ شوێندا بەمەبەست بەمشێوەیە هێڵراونەتەوە. ئەمەش فەزلەكەی هەر بۆ ئەو شێوازە حوكمڕانییە ناگەڕێتەوە كە لەدوو تا سێ دەیەی پێشتردا كرانەوەیەكی زۆری هەبووە بەڕووی وڵاتانی رۆژاوا، كە تەواوی چەمك‌و مەفاهیمەكانی ژیانی لەوێوە خواستوون، بەڵكو بۆ كۆمەڵگای كوردستان ئۆباڵی ئەم فەزڵە لەتێڕوانین‌و فەلسەفە‌و دونیابینی ئۆجەلاندایە، كەلەم چوار دەیەیەدا لەگەڵ خۆیدا كولتورێكی هۆشیاری نەتەوەیی هێنایەبوون، تەواوی پێكهاتەكانی بەیەكەوە جوڵاندوون، بۆ خەمی ئایندەیان خەونی بۆ تاك بەتاكی كورد دروستكردووە، كە بزانن چین‌و كێن‌و بۆچ هەن‌و دەبێ چۆنیش بن ؟. بتوانن ژیان لەجغزی تاریكی دەربێنن روو لەوەرچەرخانە گەورەكانی رۆژاوا بكەن، تێڕوانینێكی كوردانەیان بۆتێكڕای دیاردە‌و دەركەوتەكانی توركیاهەبێ، لەسادەترین شتەوە كە پەیوەندییداربێ بەژیانیانەوە بۆ هەنگاوە پراكتییكییەكانی خۆكاندیدكردن بۆ سەرۆكایەتی وڵات. ئەمە پێشكەوتنی لەسەرخانی فیكری كۆمەڵگا دروستكرد، ئەم بەیەكەوە جوڵانە، یەك ( تەن) ی دروستكردووە، بۆیە ئەمڕۆ خەمی تاك خەمی گشتییە لەوێ. ئەگەر ئەمڕۆش بتوانرێ بەربەستی بچووك بچووك دروستبكرێن، بەڵام لەرۆژگاری زۆر نزیك ئەو بەربەستانە دەتەقن، دوورنیە ئەوانە بەبەرلێمشتەكانی بكەون كە بناغەكانیان داڕشتوون.
لەسەرینی ئەمەدا دەبینین، ناسیۆنالیزمی كوردی لەباكور زیاتر عەقلانییە تائەوەی تەنها هەر مەعنەوی بێ‌و لەسەر كەف‌و كوڵ هەڵنرابێ. رەنگە سەرەتاكانی وا لێكدرابێتەوە، بەڵام ئێستای تەواو جیاوازە، بۆیە بەلای هەندێكەوە ئەمە بەلادان‌و پاشگەزبوونەوە دەبینرێ، لەپڕۆژەی نەتەوەیی كە دامەزراندنی دەوڵەتە، بێگومان دامەزراندنی دەوڵەت ئامانجی ناسیۆنالیزمە. بەڵام بۆ دامەزراندنی دەوڵەت هەنگاوی لەپێشتر هەن.
 كاتێ دەوڵەتی داسەپاو رەوایەتی مێژوو لەدەستدەدات‌و دەسەڵاتەكانی بۆ تەنها چینێك یان رەگەزێكی كۆمەڵایەتی دەستەبەردەكات‌و باز بەسەر هەموو رێكەوتنە كۆمەڵایەتییەكاندا دەدات‌و كۆمەڵگا هەڵدەوەشێنێتەوە‌و دەیەوێ بەو شێوەیە دیزایینی بكات كە خۆی مەبەستییەتی‌و هەموو رەمزە بونیادییەكانی خۆی لەبەین دەبات‌و لێیان هەڵدەگەڕێتەوە، وەك ئەوەی ئێستا سەرەتاكانی ئەم مۆدێلە حوكمڕانییە لەتوركیادا دەركەوتوون‌و لەجێی ئەتاتورك ئەردۆغان دەیەوێ ببێتە باوكی بنیاتنانەوەیەكی دیكەی توركیا. لەهەمووشی گرنگتر دۆخگۆڕینی ناوەكییە كە فیكر بونیادەكانی پێكدێنێ، لەدیموكراسییەت‌و عەلمانییەتەوە وەریدەچەرخێنێتە سەر ناوەندگەرێتی‌و ئیسلامی سیاسی.
مەعلومە وەها دەوڵەتێك نابێتە ئەو وڵاتەی تەواوی هاوڵاتییەكانی بیانەوێ بەشێوەیەكی ئارەزوومەندانە بەیەكەوە لەیەك چوارچێوەدا بژیێن. كەواتە خۆ لەگێلی دانە ئەگەر ئەم چوارچێوەیە گۆڕانی بەسەردانەیەت‌و دوو گەل بەدوو فۆڕمی جیاواز لەم چوارچێوە داسەپاوەدا لێكجیانەبنەوە.  لەلایەكی دیكەوە‌و لەڕووی تیۆرییەوە، ناسیۆنالیزم بەرگێك نیە دوورابێ‌و بەبەری هەموو جەستەكاندا وەك یەك بێ، ئەبینین شێوازەكان‌و پێناسەكانی چەمكی ناسیۆالیزم لەشوێنێك بۆ شوێنێك جیاواز لێكدەدرێنەوە، بەپێی هەلومەرجە كۆمەڵایەتی‌و فەرهەنگی‌و بەرژەوەندییە ئابووریەكان لێكدانەوەی جیاجیای بۆدەكرێ‌و لەئەمڕۆی باكووردا دامەزراندنی كۆمەڵگایەكی دیموكراسی‌و مەدەنی بۆ گەلانی ئەو چوارچێوەیە ئەركێكی ئەخلاقی‌و سیاسییە‌و ئەگەر رەفزبوونەوەی بەردەوامیش بۆئەم بەیەكەوە ژیانە بەردەوامبێ، ئەوا خۆ بەڕێوەبەریی خواستێكەو دێتەپێشەوە. بەتایبەت كە ئێستا  گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە زۆر خێران‌و بەقازانجی ئەو دۆزە تەواودەبن، كە پرسەكانیان بەزیندوویی لەدایكبوون هەر بەزیندوویش دەمێننەوە. لەم بوارەدا، پرسی كورد لەناوچەكە گەورەترین پرسە، بۆیە بەزیندوویی دەمێنێتەوە. لەدوای دامركانەوەی شۆڕشەكانی (شێخ عەبدوڵڵای نەهری‌و شێخ سەعیدی پیران‌و سەید رەزای دەرسیم‌و ئیحسان نوری پاشا) نزیكەی چل ساڵ بێدەنگی باڵی بەسەر دۆخەكەدا كێشا، بەڵام ئەمجارە بەگوڕ‌و تینێكی ترەوە خەبات دەستیپێكردەوە، ئەم شێوازە لەهەستانەوە وەك گڕ‌و كڵپەی بن پشكۆ وایە، كە خۆڵەمێش ئەیانشارێتەوە، بەڵام لەگەڵ هەر هەناسەیەك ئەگەشێنەوە. كێشەی كورد هەر لەگەشانەوەدایە‌و دانامركێتەوە.
چ رژێمێك توانیویەتی بەزیندانییكردنی تێكۆشەران شۆڕش لەهەناوی میللەت كپكاتەوە، با ئەوانە ئاوڕێك لە خەباتی بێوچانی گاندی بدەنەوە، با ماندێلا ببینن، كە بوو بەسەرمەشقی ئاشتی لەمێژوودا‌و بەڵگەنەویستە ئەمڕۆی ماندێلا لەئۆجەلان‌و دەمیرتاش‌و كشاناك ...دەبینرێ.

روانگەكانی ناوچەی ئارام لە سوریا

حەسەن مستەفا
 لەدوای بەهێزبوونی پێگەی كورد لەڕۆژائاوای كوردستان‌و شكستی توركیا لەبەكارهێنانی تەواوی مانۆڕە (هەواڵگرییەكان، سەربازییەكان، سیاسییەكان) . كۆمەككردنی ژێربەژێری تیرۆریستانی داعش‌و بەرەی نوسڕە، كەچەندین بەڵگە لەچەندین لایەنەوە لەسەری خرانەڕوو، لەلایەك‌و پاڵپشتییكردنی حزبە دوورە پەرێزەكان لەبەرەكانی شەڕ كە بەحزبەكانی ( فنادق ) بەناوبانگن لەنێویشیاندا چەند پارتێكی كوردیش ناویان دێ.
 بیرۆكەی ناوچەی ئارام لەلایەن توركیا هاتەپێشەوەو وەكو پێشنیارێكیش سەرۆكی توركیا خستیەبەردەست سەرۆكی پێشووی ئەمریكا، بەڵام ئەو ئۆكەی لەسەر نەكرد.
 ئەم شێوازە ناوچەیەی توركیا داوای دەكرد، جیاواز لێكدەدرێتەوە، لەو ناوچە ئارامانەی، كە سەرۆكی نوێی ئەمریكا دۆناڵد ترامپ داوای دەكات، پێكی بێنێ لە سوریا‌و یەمەن، لەخوارەوەدا زیاتر روانگەكان بەدیاردەخەم.
ناوچەی ئارام
دروستكردنی چەترێكی ئارامە بۆ ئەو هاوڵاتیانەی لەدەرەنجامەكانی شەڕ تووشی نەهامەتی‌و ماڵوێرانی دێن‌و كۆكردنەوە‌و پارێزگارییكردنە لەگیانیان. ئەم ناوچەیە كە بەناوچەی دژەفڕینیش دەناسرێ، لەلایەن وڵاتێك یان چەند وڵاتێك لەئەنجوومەنی ئاسایشەوە پێشنیاردەكرێ‌و پاڵپشتیی دەكرێ. لەئەزموونی جەنگەكانی پێشوودا چەندین نموونە لەبەردەستدان‌و لەهەموویان بەرچاوتر بۆئێمەی كورد، ناوچەی دژەفڕینی نێوان هێڵی 32-36 بوو، كە بەبڕیاری 688 ی نەتەوەیەكگرتووەكان لە4-5-  1991 وەك ناوچەیەكی ئارام لەو ناوچانەی كە ئێستا بە هەرێمی كوردستان دەناسرێن پێكهات، كورد توانی هەناسەیەكی ئارامی تیابدات. لەدوای راگەیاندنی ناوچەی ئارامیشدا توانی هەڵبژاردنی پەرلەمان‌و كابینەی وەزرای پێكبهێنێ‌و ببێتە دیفاكتۆ بۆ ئەمرۆِ، لەسایەییدا دەستكەوتی مەزن بەدەستهاتوون، هەروەها ئەو رژێمە لەنێوبرا، كە لەبەرامبەرییدا ‌و لەمەترسییە زۆرەكانییدا ئەم ناوچەیە راگەیەنرا‌و دواتریش لەئەنجامی هاتنی داعش بۆ ناوچە دابڕێنراوەكانی كوردستان ئەم ناوچانە بەقوربانیێكی زۆرەوە كەوتوونەتە ژێر كۆنتڕۆڵی هێزی پێشمەرگە.
ترامپ‌و پێشنیاری ناوچەی ئارام
 لەگەڵ دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی تازەی ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، دۆناڵد ترامپ دوو پێشنیاری لەشێوەی بڕیار ئاراستەی لایەنە پەیوەندیدارەكان لەوەزارەتەكانی ناوخۆ‌و بەرگری كردوون، ئەوانیش پێنەدانی فیزەیە بەهاوڵاتییانی حەوت وڵاتی ئیسلامی ( عێراق، سوریا، ئێران، یەمەن، سوودان، سۆماڵ، لیبیا) كە قسەهەیە، ( میسر‌و سعودییەو پاكستان‌و ئەفغانستانیش) ی بخرێنەسەر، بەڵام ئەم بڕیارە بێ كاردانەوەی ناوخۆ‌و كاردانەوە لەنێو وڵاتانی ئەوروپا نەبوو.
بڕیاری دووەمیش دروستكردنی ناوچەی ئارامە لەسووریا‌و یەمەن، بۆڕێگرییكردن لەكۆچ‌و ئاوارەبوونی زیاتری هاوڵاتییان‌و جێگیركردنیان لەسەرخاكی سوریا، كە پێشنیارەكە بەپێی زانیارییەكانی ( مەوقیعی دیبكای هەواڵگری ئیسرائیلی) بەمشێوەیە دەبێ:
1- ئەو ناوچانەی لەژێر هێز‌ونفوزی ولایەتە یەكگرتووەكاندان زیاتر ئەو ناوچانەدەگرێتەوە كە لەبەری رۆژهەڵاتی رووباری دیجلەدان بەناوچەكانی رۆژاوای كوردستان تا سەر سنووری عێڕاق.
2- ئەو ناوچانەی لەژێر هەژموونی رووسیادان، كە ئەو ناوچانەدەگرێتەوە لەبەری رۆژئاوای رووبای دیجلەدان‌و رژێمی ئەسەد حوكمڕانە تیاییدا.
3- ئەو ناوچانەی كە توركیا لەم دواییانە هاتە ناویەوە‌و داعش لێی كشایەوە كە 650 كلم بەدرێژایی سنووری ( توركیا- سوریا) و بەقوڵایی 35-50 كلم تا ئەگاتە شارۆچكەی باب دادەنرێ.
4- ناوچە نائارامەكەش ئەو ناوچانانەن كە داعش‌و بەرەی نوسڕەی تێدان، ئەمە یەكلانەبۆتەوە چۆنەبێ، هەرچەندە بەوادرەكان بەو ئاراستەیەن كە رەققە، هێزەكانی سوریای دیموكرات ( كەپەیەدە تیایدا باڵادەستە) بەپاڵپشتی هێزی هاوپەیمانان بیگرێتەوە‌و حەتمەن ئەكەوێتە سەر ئەو ناوچانەی كە ولایەتە یەكگرتووەكان سەرپەرشتییدەكەن‌و بەناوچەی كوردستان دادەنرێن.
روانگەكان :
1- روانگەی هێزە كوردییەكان : زۆر روونە‌و كەمترین تەفسیر هەڵەگرێ، چونكە هەنگاوە سیاسی‌و دامەزراوەییەكانیان دیارن، بەئاراستەی خۆبەڕێوەبەری دەچن، لەفیدرالییەتەوە سەرچاوەیان گرتووە‌و دوورنیە بەرەو هەنگاوی سەربەخۆیش بچنە پێشەوە، بەتایبەت ئەگەر مەنفەزێك بكرێتەوە بۆگەیشتنە سەر دەریا.
2- روانگەی رژێمی ئەسەد: پارێزگارییكردنە لەپایتەخت‌و حەلەب‌و شارەكانی بەدەستییەوەن، چونكە بەشارئەسەدیش بۆی دەركەوت، ئەتوانێ‌ تەنها لەسەر ئەو ناوچانە زاڵبێ، كە ئێستا بەدەستییەوەن‌و بەهاوكاری ( رووسیا، ئێران، حزب الله) پاراستوونی‌و رزگاركراون بۆی.
3- روانگەی توركیا: گێڕانەوەی ئەو ئاوارانەی لەنێو وڵاتەكەییدان‌وكۆكردنەوەی ئەو هێزانەی كە نزیكن لەخۆی‌و پارێزگارییكردن لەتوركمانەكانی ئەم ناوچانە‌و دروستكردنی هێزی تایبەت لێیان‌و بەكارهێنانیان بۆ دژایەتییكردنی نفوزی كورد بەپلەی یەكەم.
هەرچەندە لەگەڵ یەكەم سەركەوتنی لەجەرابلوس‌و ئەعزاز‌و چوونی بۆ باب (ئەردۆغان) بەغرورەوە لەبۆنەیەكدا گوتی: لەدوای باب ئامانجمان لەناوبردنی رژێمی ئەسەدە، بەڵام بۆ رۆژی دواتر پاساویان هێنایەوە‌و هەڵگەڕایەوە لەقسەكانییدا‌و دواتریش  بەستنی پەیوەندی لەگەڵ روسیای لێكەوتەوە‌و دەیەوێ لەم رێگایەوە بەمەرامەكانیان بگەن.
چونكە ئەوەی توركیا دەیەویست ناساندنی پەیەدەبوو بەتیرۆریست‌وئەمەی بۆنەچووەسەر، دووەمیش بەیەك نەگەیشتنی كانتۆنەكان‌و پێشڕەوی نەكردنی زیاتری یەكینەكانی پاراستنی گەل بەرەو شارۆچكەی باب، لەمەیاندا تائێستا توانیویەتی رێگربێ، پێدەچێ وێستگەی فشارەكانی لێرەوە كۆتایی بێ.
 

رامان بەدیار برینەكانی باكوور‌و دەوڵەتی كوردی

 

حەسەن مستەفا
داود بنگۆریۆن پێش ئەوەی لەگەڵ هاوكارەكانییدا دەوڵەتێك بۆ ئیسرائیل رابگەیەنێ، بانگی هەموو جوولەكەكانی دەكرد بێنە وڵاتی بەڵێن پێدراو، ئاوەدانی بكەنەوە. ئەمە نیشانەی پارێزگارییكردن بوو لەو گیانە نەتەوەییە راستەقینەییەی كە ئەم سەركردەیە وەك ئەركێك ئەیبینی، ئەم خواستە راستەقینەیەی بەهیچ دروشمێك گرێنەدا، بەڵكو بەكرداریكرد.
دیارە كرداری راست‌و دروست، كە سەرچاوەی خواستەكانی گەل بێ،  ئەركی راستەقینەی هەر كەسێكە خۆی بەسەركردە بزانێ، جا گەر هاتوو گەلەكەی، لەقۆناغی رزگاریی نیشتماندابێ، یان بۆبەجێگەیاندنی ئەركە دیموكراسییەكان هاتبێتەسەرپێ، (وەك حاڵەتی باكور كە لەدۆخێكی لەمچەشنەدایە). ئەوا دەبێ وەك بنگۆریۆن، بێ لەبەرچاوگرتنی سنوورەكان بانگی نەتەوەیی‌و پاڵپشتی خۆی رابگەیەنێ، بۆ خواستەكانی هاوخوێنیی.
توركیای نوێ دوای داڕمانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، دەستپێكەكانی بە پەیمانە درۆینەكانی تەعالی‌و تەرەقی دروستبوو، كە خواستێك...ئارەزووێك هەبوو بۆ پێكەوەژیان لەدەوڵەتی توركیای نوێدا. بەتایبەت لەنێوان گەلی تورك‌و كورددا، وەك دوو نەتەوەی زیندووی ئەم وڵاتە. بەڵام لەبەرئەوەی ستراتیژ‌و بیركردنەوەی توركەكان جیاوازبوو لەهی كوردان، ئەم ئارەزووی بەیەكەوەژیانەیان هێنایە پێش تا سەرنجی كوردی پێڕابكێشێ‌و خۆی لەسەر پێ رابگرێ.
وەك روونە ستراتیژەكەیان بەرەو چ ئاراستەیەكی سامناك رێچكەی گرت، سەری بە چ دەوڵەتێكی ترسناكدا گەیشت. كە شۆفینییەتی توركی زاڵكرد بەسەر هەموو تایبەتمەندییە نەتەوەییەكانی گەلانی ئەوێ، بەتایبەت كورد كە پێكهاتەیەكی سەرەكی ئەم كۆمەڵگایەیە.
ئەگەرچی دەستەواژەی یەك كۆمەڵگا، كورتهێنانیش بێ لەو رۆحە پەروەردەكراوەی ناسیۆنالیزم بەبەر نەتەوەكانییدا دەكات‌و كوردی وەك نەتەوە‌و گەل ناچاركردبێ كە بەچارەنووسی پێكەوەژیان رازییبێ لەگەڵ نەتەوەكانی دیكەی هەمان ژینگەدا. بەڵام دواجار رێبەرایەتی كورد لەباكوری كوردستان لەڕێی پارتی تایبەت بەخۆیان، گەیشتنە ئەو باوەڕەی دەبێ پانتایی خەبات‌و ئاسۆی بیركردنەوە‌و رامان بۆ ئاییندە بەئاراستەی بەیەكەوەژیانی ئاشتییانەبێ بۆ كۆمەڵگای توركیا‌و دیموكراسییەت تەوەربێ‌و هەموو بەدەورییدا زنجیرببەستن. لەهەنگاوە سەرەتاكانیشدا بینییمان كورد لەم رێگەیەوە دەتوانێ چ رێگریێكی گەورە لەهەژموونی ناوەندێتی بكات‌و رێ لەتاكڕەوی سەرۆك بگرێ، بەڵام لەدواییدا پیلان لەدژی دیموكراسی كەوتنەگەڕ، مانۆڕ بۆ تێكدانی ئاشتی كۆمەڵایەتی گیرانەبەر، گەر پانۆرامای دوو ساڵ لەڕووداوەكانی توركیا سەیربكەین تێدەگەین، چ خواستێكی جەهەننەمی هەبووە بۆ لەگڕێژەنەدەرچوونی دیموكراسی. ئەو دیموكراسییەتەی خەریكبوو وەك نموونەیەكی جوانی ئەداكردن بۆ توركیا ببێتە پێناسە.
ئەبینین ئەمڕۆ شارەكانی باكور دەرگایان بەڕووی چ دۆزەخ‌و ئاگرێك بۆكراوەتەوە، ئەم دۆخەی ئەوێ هیچی كەمتر نیە لەدۆخی هەشتاكانی سەدەی رابردوو كەباشوری كوردستان پێیداتێپەڕی، بەجیاوازی قۆناغ‌و هەلومەرجی نێودەوڵەتی‌و ئاڵۆزتربوونی رەوشی وڵاتانی هەرێمیی‌و دروستبوونی بەرەی نوێی سیاسی. بەبەرچاوی هەموومانەوە دیارە، گەلی ئێمە لەباكور جینۆساید دەكرێت، سەركردەكانیان ئەوانەی بۆ ئاشتی هاتوونەتەسەرپێ تا كۆمەڵگایەكی دیموكراسی ئاوابكەن لەسەختترین دۆخدان لەزیندانەكان. ئەپرسین بانگی یەكێتی بۆ رۆژێكی وەك ئەمڕۆ نەبێ، دوای لەدەستچوونی دەرفەتەكان چ بەهایەكی هەیە؟ ئەپرسین كوان ئەوانەی شەڕی ئەوەیانە سەركردەن یان ئەیانەوێ هەر بەسەركردەیی بمێننەوە ؟ ئایا ئەم بارودۆخە نابینن؟ یان بەخۆخەریككردن بەشتە لاوەكییەكان‌و بەرژەوەندییە تەسكەكانی ماددی‌وحزبیی‌و وەلانانی پرسەگرنگ‌و بەهادارەكان كە ستراتیژییەتی نەتەوەیی دەپارێزن، ئەیانەوێ پشت لەگیانی نەتەوەیی بكەن ؟ كە لەهەر كاتێك زیاتر كورد پێویستی بەپارێزگارییكردن لەوگیانە هەیە.
ئەگەر دوو هەنگاوی نەتەوەیی‌و جدی نەهاوێژرێن لەلایەن سەركردەكانەوە بۆ پاڵپشتیی راستەقینەی كوردانی باكور، قسەكردن لە كوردایەتی‌و دەوڵەتی كوردی چ بەهایەكیان هەیە.؟
 

سەفەری دەنكە باران، رۆڵە نازدارەكەی هەتاو ‌و هەور

 

بەر لەبارین دیقەتی هەورت داوە چەند رەش دادەگەڕێ‌، ئەوە هەمووی لە تاوی جیابوونەوەیە، ئەگینا هەور لەو شەپۆلە شیرانەدەچێ‌ كە بەسەرسەرمانەوەن ‌و ناشترسین بڕژێن ‌و بەبێ‌ بلیت ئەتوانین سەیریان بكەین. ئەی ئەو دەمانە بۆ ناڵێی كە هەور خۆی دەڕازێنێتەوە ‌و بەرگێكی مسی یان قورمزى دەپۆشێ‌ ‌و دەستی لە دەستی تیرێژەكانی خۆری دەمكەل گیركردووە ‌و  رەنگبێ‌ بیەوێ‌ بەم تیشكانە قژی خاوكاتەوە. تا خۆریش قوڵتر رۆدەچێ‌ ئەو جوانتر دەنوێنێ‌ بۆئەوەی ئیغرای بكات ‌و بەیانی سەرێكی كەی لێبداتەوە رەنگبێ‌ مانگەشەو بەم كەین ‌وبەینە بزانێ‌.

زۆنی قەشەنگ لەنێوان ململانێی ئیقلیمیی‌و دەولییدا

حەسەن مستەفا

وەك دانیشتووانی باشووری كوردستان هەموومان هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێكی یەكگرتوو ناودەنێین، بەڵام لەواقیعدا لەسێ زۆن پێكدێ (زەرد‌و سەوز) كە كابینەیەكی وەزارییان پێكهێناوە‌و نیمچە یەكگرتوون تیایدا، بەڵام زۆنی (قەشەنگ) كە لێكدراوەی (قەندیل+ شەنگال)ە، لەدەرەوەی ئەم پێكهاتە حكومەتییە دەبینرێ‌و لەدەرەنجامی شەڕی ناوخۆ‌و دروستبوونی بۆشایی عەسكەری‌و هاتنی داعشدا وەك دیفاكتۆیەك خۆیان سەپاندووە.  ئەگەر جاران زۆرترین قسە لەسەر زۆنی زەرد‌و سەوزبوو، ئەوا ئەمڕۆ قسەی زیاتر لەسەر زۆنی ( قەشەنگ) ە، بەتایبەت لەجوڵەی سیاسی‌و دیبلۆماسیی گەرموگوڕی سەرانی ئەنقەرە بۆهەریەك لەمۆسكۆ‌و بەغدا‌و هەولێر، ئەوە خوێنرایەوە كە هەموو خواستەكانی توركیا لەسەر وەدەرنانی هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستانە‌و بێڕۆڵكردنییانە لەمەیدانی سیاسییدا.  بۆقەندیل پێم وانییە هیچ لایەنێك ( بەدەر لەتوركیا) بەلایەنی كوردییشەوە زۆر جدی بن لەسەر وەدەرنان یان راستتر بڵێین شەڕكردنی هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان، چونكە ئەمە لەنەوەدەكانی سەدەی رابردوو تاقیكرایەوە‌و ئەو دەرەنجامەی لێكەوتەوە، كە هەیە‌و وەك رێككەوتنێكی رانەگەیەننراو هەرسێ لایەنی ( پارتی‌و یەكێتی‌و پەكەكە) بێدەنگیان لێكردووە‌و سنووریان بۆ چالاكییەكانی یەكتری داناوە.  هەروەها خواستی ئەمریكا‌و هاوپەیمانانیش لەسەر ئەوەنیە كە پارتی كرێكارانی كوردستان لەقەندیل نەمێنێ، مەگەر بیانەوێ ئەزموونی باشووری كوردستان بەتەواوی لەبەین بەرن‌و وەك ئەفغانستان تۆرابۆرایەك بۆ هێزە توندڕەوەكانی ئیسلامیی لەقەندیل بكەنەوە‌و بیكەنە هێزی فشار بۆسەر هەرێمی كوردستان. بەواتایەكی دی هەبوونی هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان لەقەندیل بوونی هێزێكی پراگماتییە بۆ هەرێمی كوردستان‌و لەلایەكی دیكەیش كوردانی باكور هێزی مەعنەوی خۆی لێوەردەگرن. ئەوەی زۆرتر فۆوكەسی ئەكەوێتەسەر لەزۆرنی ( قەشەنگ) شەنگالە، بەڵام ئەویش بەمەرجی هەموو ئەو لایەنانە بەستراوەتەوە، كەبەشدارن لەخواستی ( نەمان یان مانەوەی پارتی كرێكارانی كوردستان ) لەشەنگالدا. لەسەرووی هەموویان‌و وەك خواستی راستەقینە‌و داخوازیێك كە لەهەولێر‌و بەغدا كرابێ، توركیابووە كە بەگەرمی لەسەر هێڵە بۆ وەدەرنانی هێزەكانی پەكەكە لەشەنگال. ئەمەیشی بەمەرجی هێشتنەوەی هێزەكانی سوپای توركیا، لەبنكەی باشیك بەستۆتەوە، كە لەسەرووبەندی راگەیاندنی ئۆپەراسیۆنی رزگاركردنی موسڵ ئەم هێزانە لەلایەن توركیاوە جوڵەیان پێكراو لەوێ نیشتەجێكران، بەمەبەستی بەشداریپێكردنیان لەشەڕی رزگاركردنەوەی موسڵ، بەڵام كە حكومەتی عێراق سووربوونی خۆی نیشاندا لەسەر بەشداریی پێنەكردنیان‌و كشانەوەی ئەم هێزە بۆ وڵاتەكەیان (بۆ ئەم مەبەستەش پاڵپشتیی ئەمریكای بەكارهێنا)، ئەوا توركیا ئەم هێزەی هێشتەوە‌و وەك كارتێك بۆ ئێستا لەبەرامبەر هەبوونی هێزەكانی پەكەكە لەناوچەكە، بەكاری دێنێ، كە لەبنەڕەتیشدا هەر بۆئەم مەبەستە جێگیرییكردن.  وەك روونە هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستانیش بەهەمان شێوە لەئەنجامی دروستبوونی بۆشایێكی عەسكەری ترسناك لەم ناوچەیەدا كە هێزێكی وەك داعش باڵادەستیی بەسەردا نواند، ئەم هێزە بەدیاركەوتن‌و وەك پاڵپشتێك بۆ هاونەتەوەییە ئێزییدەییەكان بوون بەپشت‌و پەنا‌و هێزی رزگاركەری دەیان هەزاریان، ئەمەش وەك دیفاكتۆیەك هێشتنییەوە لەناوچەكەدا تائەمڕۆ. لایەنی دووەمیش لەم هاوكێشەیەدا حكومەتی عێراقە كە ئەویش هەر لەسەرەتای جوڵەپێكردنی ئەم هێزەی توركیا، سەرۆك وەزیرانی عێراق داوای كشانەوەی ئەم هێزەی توركیای كرد لەخاكی عێراقدا‌و ئەوەبوو گرژی‌و ئاڵۆزی لەنێوان هەردوو سەرۆك دروستبوو لەئاستی دیبلۆماسییدا. بەڵام بەپێچدانەوەی ئەردۆغان‌و پەشیمانبوونەوەی لەم بڕیارە‌و كردارە، ئەوەبوو سەرۆك وەزیران ( یەلدرم)ی نارد بۆ بەغدا‌و لەوێ گەیشتنە رێككەوتنێك بەو مەرجەی سەرەتا دەبێ توركیا تەواوی هێزەكانی بەقۆناغ بكشێنێتەوە‌و ئەوانیش فشاری خۆیان دروست دەكەن‌و بەهەماهەنگی لەگەڵ هەولێر بۆ وەدەرنانی پەكەكە لەشەنگالدا.  لایەنی سێیەمی كێشەكە (پارتی كرێكارانی كوردستان) ە ئەوانیش یەك مەرجیان هەیە ئەویش دڵنیابوونە لەپاراستن‌و پارێزگاری تەواوەتی ئێزیدییەكانی ناوچەكە كە جارێكی دیكە ناكەونە بەر هەڵمەتێكی لەچەشنی هەڵمەتەكانی سەرەتای هاتنی داعش بۆ ناوچەكە. ئەگەر تەواو دڵنیابوونەوە ئەوا بوونیان لەوێ بەزیاد دەبینن.  بۆ كۆكردنەوەی هەرسێ ئاراستەكەیش، ئەمریكا قسەی تری هەیە، ئەویش ئەم كێشانە بەرێگای سیاسی چارەسەربكرێن.

بەرنامەى ژۆرنال کەناڵى knn

ئەمڕۆ ١٠-١ -٢٠١٧ لەبەرنامەى ژۆرنال لەکەنالى knn بەشێوەیەکى راستەوخۆ گفتوگۆلەسەر بابەتێکى پێشتر نووسراوو بلاوکراوەى من کرا لەکاتژمێر دوانزەدونیوى نیوەڕۆ، تێیدا کۆمەڵیک پرسیارکرا لەسەر ناوەرۆۆکى ئەم بابەتە کە ئەتوانن لەئەرشیفى بەرنامەکانى کەى ئێن ئێن ( ژۆرنال ) بۆى بگەڕێنەوە . ئەگەر مەبەستتان بێ.

توركیا بۆ رووی لەعێراقكرد، ئایا بۆ سفركردنەوەی كێشەكانە ؟

 

حەسەن مستەفا

گۆڕینی ستراتیژی سیاسی- دیبلۆماسی‌و پەیوەندییەكانی توركیا ئەوەندەی لەسەر ستراكتۆری پەرچەكردار‌و پەراوێزكەوتنی لەلایەن رۆژاواوەیە، ئەوەندە عەقلانی‌و دامەزراوەیی نیە، یان وەك هەندێك ئەڵێن، پەشیمان بوونەوەیە بۆ تێزەكەی داود ئۆغلۆ " سفركردنەوەی كێشەكان" بەڵام سفركردنەوەی كێشە لەگەڵ كێ ؟ ، ئایا كێشە بونیادییەكانی توركیا لەگەڵ روسیا‌و عێراقن یان لەگەڵ سوریا (بەهۆی دەستخستنە ناو كاروبارە سیاسیەكەی ئەم وڵاتە) یان كوردە بەشێوەیەكی گشتی لەباكور- رۆژاوا- باشوری كوردستان، بۆیە گومان ئەكەوێتەسەر هەنگاوەكانی لەسفركردنەوەی كێشەكان. 

 ئەمە سفركردنەوەی كێشە نیە ئەوەندەی قوڵكردنەوەی كێشەكانە بۆ ئاراستەی ناوخۆی وڵات، هەروەك دەبینین جەهەپە وەك گەورەترین هێزی ئۆپۆزیسیۆن لەسەر زاری سەرۆكەكەی داوای گۆڕینی حكومەت دەكات، كە لەگەندەڵی‌و ناعەدالەتی‌و تیرۆر نوقمبووە، هەروەها هەدەپەش كە بەدووەم گروپی ئۆپۆزیسیۆنی ئەم ولاتە دێ رووبەڕووی چ ئاستەنگییەك هاتوون لەدەست عەقڵیەتی سەرەڕۆیانەی ئەردۆغان‌و بردنی وڵات بەرەو كەناری نائارامی‌و سوتاندنی خەرمانەی دیموكراسی كە چەندیین دەیەیە ئەم وڵاتە شانازی پێوەدەكات. ئەمە سەرەڕای دوورخستنەوەی فەرمانبەرانی سەر بەگولەن لەكارەكانیان ( هاوشێوەی هەنگاوە بەراییەكانی پۆل بریمەر لە ریشەكێشكردنی بەعسییەكان لەنێو دامودەزگاكانی وڵات‌و غەرقكردنی وڵات لەتیرۆر‌و تیرۆریستان، ئەمە بابەتێكی دیكەیە) هەروەها داكشانی زۆر لەبواری ئابووریی كە داد‌و گەشەپێدانی گەیاندە پۆپی دسەڵات.  

ئەوەی زۆر روون‌و سەتحییە‌و كەمترین لێكدانەوە هەڵئەگرێ، هەوڵە دیبلۆماسییەكانی توركیا،  لەرووكردنە روسیا بۆ فشارخستنەسەر رۆژاوای كوردستانە‌و بۆعێراق‌و هەرێمی كوردستانیش دروستكردنی فشارە بۆ وەردەرنانی هێزەكانی پەكەكەیە لەشەنگال یان ئەگەر بۆی چووەسەر ئۆپەراسیۆن كردنە سەر قەندیلە.  

ئەم وەرچەرخانە ناسروشتییە لە پەیوەندییەكانی توركیادا، لەو رۆژەوە دەستپێئەكات، كە گڵۆپی سەوزی بۆهەڵكرا تاهێزەكانی بچێتە جەرابلوس‌و ناچاری هێزەكانی پەیەدەبكرێ لەمنبج بكشێنەوە‌و دواتریش پێشڕەویەكانیان بەرەو باب بڕوات، تائێرە توركیا‌و هاوپەیمانان بەدیاریكراویش ئەمریكا كێشەیەكیان نەبوو، بەڵام لەگەڵ هەڵكشانی داواكاریی‌و داخوازییەكانی توركیا‌و جیانەكردنەوەی داعش لەپەیەدە‌و نیشاندانی مەیلی زیاتر بۆهەڵمەت بردنەسەر خاكی كوردستان یان ئەو ناوچانەی كە بەخۆسەری دیموكراتی لەلایەن پەیەدە‌و هاوپەیمانەكانی بەڕێوەدەبرێن، ئەوا لەم خاڵەدا بەریەككەوتن روویدا لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا‌و لێدوانی توندی ئەردۆغانی لێكەوتەوە" ئەمریكا پاڵپشتی داعش دەكات" بەدوایشیدا ئەمریكا هاتەوەڵام‌و جارێكی دیكەیش پەیەدەی وەك هاوپەیمانی زەمینی ئەمریكا بۆ رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر دانا. كاتێك ئەردۆغان بینی ئەمریكا جدییە‌و هیچ درزێك نیە بۆ راماڵینی هێزە كوردییەكان یان تەنگ پێهەڵچنینیان، ئەوا 180 پلە رووی وەرچەرخاند بەرەو روسیا‌و ئەو بەرەیەی هەڵبژارد.

یەكێكی دی لەدیوە بێزاركەرەكانی سیاسەتی توركیا، ئەوەیە رۆژبەڕۆژ كرداری سەیر‌و پاشگەزبوونەوەمان لەحوكمڕانانی توركیا گوێ لێدەبێ، ئەمە سەرەڕای پێچدانەوەكانی ئەردۆغان، بەرامبەر روسیا‌و ئیسرائیل‌و سوریا‌و ئێران‌و عێراق، شەشی ئەم مانگە جێگری سەرۆك وەزیرانیش رایگەیاند" ئەوان لەسەرەتای كێشەكانی سوریا ستراتیژێكی هەڵەیان هەبوو، بەرامبەر بەگۆڕینی بەشار ئەسەد" ئەم دانپیانانە دوای ئەو راستیانەدێ كە هاوپەیمانەكانی رژێمی سوریا توانیان بەشار ئەسەد لەكەوتن رزگاربكەن‌و حەلەبی دووەم گەورە شاری سوریا بكەوێتەوە دەست سوپای سوریا‌و دوای ئەم رووداوە وڵات گەلێكی زۆر پیرۆزبایی سەركەوتنیان بە بەشار ئەسەد گەیاند. 

 لەم دەستپێكەوە ئەوە بەدیاردەكەوێ كە نەخشەی ناوچەكە بەو مەیلە وەرناچەرخێ، كە پێشتر پێشبینیی دەكرا، بەتایبەت لەسەر نەخشەی سوریا، كە ئەمڕۆ توركیا دوای شەش ساڵ رای خۆی دەگۆڕێ‌و داوای یەكپارچەیی خاكی سوریادەكات، بەرمەبنای ئەم خواستەش زۆر روونە لەبەر هەڵكشانی تواناكانی كوردە لەسوریا‌و دیفاكتۆی فیدراڵییەتە بۆ سوریا كە كورد هێزێكی بنچینەیی دەبێ تیایدا‌و ئەم سنورەش درێژترین سنووردەبێ لەگەڵ توركیا، بۆیە ئەمە بەهێڵی سوور دەزانێ‌و تەواوی هەوڵەكانی خۆی دەخاتەگەڕ بۆ خستنی ئەم خەونە. 

ئایا پەیەدە ئەكەوێ.. ؟

ئەمە ئەو پرسیارە هاوشێوەیەیە كە بۆچەندین ساڵ دەچێ ‌و لەچەندین وێستگەدا خۆی دووبارەدەكاتەوە، پێشتریش هەمان ئەوپرسیارەكرا، كاتێك توركیا ساڵی 1999 هەڕەشەی لەسوریاكرد، كە پاڵپشتی رێكخراوی پەكەكە‌و ئۆجەلان نەكات،ئەوەبوو سوریا لەبەر زروفی تایبەتی خۆی كە زۆر موئەهەل نەبوو ئۆجەلانی لەبیقاع وەدەرنا... تا كاربەوەگەیشت ئۆجەلان بكەوێتە دەست تیمێكی توركی‌و بەفرۆكە بهێنرێتەوە بۆ توركیا، لەو سەروبەنددا، پرسیار و گومانەكان ئەوەبوون تازە پەكەكە تەواو لەبەرئەوەی رابەرەكەی دەستگیركرا، ئیتر ناتوانێ لەسەر قاچی خۆی بووەستێ، كەچی پێچەوانەی هەموو ئەو كەسانەی پێشبینیی رووداوێكی لەمچەشنەیان دەكرد، پەكەكە رۆژبەرۆژ بەهێزترو رۆڵی لەمەیدانەكە خورتتردەبوو. 

 ئەمڕۆ وەك دەبینین لەهەر چوارپارچەی كوردستان رێكخراو گەلێك هەن، پەكەكە ‌و ئۆجەلان بە سێبەر‌و مەرجەعی خۆیان دەزانن، بۆیە توركیا هاواری لێهەڵساوە، كە دەبینێ، پەكەكە لەسەر هەموو ئاستەكان درێژە بەسیاسەتی خۆی دەدات‌و سەركەوتووشە، تەنانەت لەپارچەیەكی گرنگی كوردستان (كە رۆژاوای كوردستانە) تەواوی دەسەڵات لەدەست ئەواندایە‌و پاڵپشتی دەولیشی بۆخۆی مسۆگەركردووە‌و لەبەرەی هاوپەیمانان دژ بەتیرۆر سەركەوتووترین جەنگی درێژەپێداوە‌و تائێستاش براوەبووە تیایدا، بۆیە توركیا، بەرژەوەندییەكانی لەوەدادەبینێتەوە... لەجیاتی دوورتر بڕوانێ‌و چاوی لەبەزەییەكانی رۆژاواو ئەمریكابێ كە خواستەكانی بەدیبێنن، بۆ لەڕەگەوە دەرهێنانی پەكەكە‌و نەهێشتنی هەژموونی پەیەدە بەسەر رۆژاوای كوردستان، هەنگاوەكانی كورتكردوونەتەوە‌و لەدەرگای كرملین دەچێتە ژوورەوە‌و دەیەوێ گوڵەكانی ئومێدی لەگەڵ گوڵە ژاكاوەكانی عێراق‌و سوریا چەپك بكات. 

ئەوەی توركیا دەیكات تاكتیكە یان ستراتیژ

حەسەن مستەفا

وەك دەبینین توركیا سیاسەتێكی دووفاقی‌و تاكتیكێكی تازەی پێچەوانە بەپێودانگە كۆنەكان‌و هەڵگەڕانەوە لەدامەزراوەییكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ رۆژاوای گرتۆتەبەر، بەدیاریكراویش لەكۆتاییەكانی ساڵی پاردا، هەروەها  لەچوونەناو ساڵی تازەش دەیەوێ ئەم هەناسە كاركردنە لەهەرسێ ئاستی ( سیاسی-دیبلۆماسی- عەسكەری) بەرەوپێش بەرێ، بەڵام ئەمجارەیان لەگەڵ نەیارەكانی دوێنێی، چ ئەوانەی وەك جەمسەری كاریگەر لەململانێ تازە‌و گەرمەكانی نێودەوڵەتی، چ ئەوانەی لەململانێ هەرێمایەتییەكەدا رۆڵ‌و سەنگیان لەتوركیا پارێزراوتر‌و ستراتیژیان دوورمەوداترە. ئەوانیش ( روسیا) لەسەر ئاستی وڵاتە زلهێزەكان‌و ( ئێران و عێراق و تەنانەت سوریای ئێستاش كە پێشتر‌ولەچەندین بۆنەدا ئەوەی بەگوێداداوین، بەشار ئەسەد لەسەر لێواری كەوتندایە، هەرچەندە لەگەیاندنی ئەم هەواڵەدا تاقانەنەبوو، بەڵكو لەبەرایی سەرهەڵدانی كێشەكانی ناوسوریادا، هەواڵگری فەرەنسا سێ مانگی بۆ رووخانی رژێمی بەشارئەسەد دانا‌و دواتریش بەریتانیا ئەم هەواڵەی دووپاتكردەوە. 

 وا جەنگی سوریا پێدەنێتە ساڵی شەشەم كەچی دەبینین ئەمڕۆ بەشار ئەسەد لەڕۆژانی یەكەمی بەهێزتر بەدیاردەكەوێ‌و گرەو لەسەر مانەوە‌و نەمانەوەی نیە، بەڵكو شێوازی ئاخاوتنەكان دەگۆڕێن‌و بەشار ئەسەد دەبێتە كاراكتەری سەرەكی نێو ململانێكەو بەبێ رەزامەندی ئەو لەسەر دەرەنجامەكان رەنگە ئەو مەرامانەی كە توركیا خۆی بۆخستۆتە مەیدان مەیسەرنەبن‌و زیانمەندی سەرەكی ئەمجارە سوریا نەبێ، بەڵكو خودی ئەردۆغان‌و وڵاتەكەی بن، چونكە توركیا دوای تەنازولاتێكی زۆر‌و پاشەكشەیەكی 180 پلەیی لەگوتار‌و رەفتارەكانی كەوتۆتە چەقی ململانێیەكە‌و بەسەر پۆتینەكەی پۆتیندا كەوتووە. 

 توركیا دەیەوێ لەسەر دووئاست ئیش بكات، كە ئەگەر بێتو سەركەوێ ئەوا لەڕووی سیاسی‌و دیبلۆماسییەوە سەركەوتنێكی مەزن تۆماردەكات ( بەلەبەرچاوگرتنی قوڵبوونەوەی كێشەكانی نێوخۆی وڵات‌و داتەپینی ئابووریەكەی، كە ئەمە تەوەرێكی دیكەیە)، ئەم دووتەوەرەی كاركردنەش بریتین لە سڕینەوەی رۆڵی پارتی یەكێتی دیموكراتییە لەسەر گۆڕەپانی سوریا، كە لەڕووی عەسكەری‌و سیاسییەوە بەتایبەت لە بەدامەزراوەییكردنی كۆمەڵگای دیموكراتیی‌و بەشدارییپێكردنی پێكهاتە نەتەوەیی‌و ئایینییەكانی جیاواز لەخۆی، سەركەوتنەكانی دیار‌و بەرچاون‌و هەنگاوەكانیشیان روونن بۆ دروستكردنی قوڵایی ستراتیژی ئابوری- سیاسی كە ئەویش راگەیاندنی فیدرالیی‌و لێكدانەوەی هەر سێ كانتۆنەكانە‌و گەیشتنە بەدەریا. تەوەری دووەمیش ئەوەی كە لەسەرەتای كێشەكاندا لەگەڵ بەشار ئەسەددا خستییە بەرباس‌و تاوتوێ ئەویش رێككەوتن‌و پاراستن‌و پێدانی دەسەڵاتە بەهێزە ئۆپۆزیسیۆنەكانی سوریای نزیك لەتوركیا، لەسوریای نوێدا، بەڵام هەرزوو بەشار ئەسەد ئەم داواكارییەی رەتكردەوە‌و واپێدەچێ ئەمجارە بیەوێ بەپاڵپشتی روسیاوە‌و لەكۆبوونەوەی ئەستانەی كازاخستان ئەم مەرامە بەجێبگەیەنێ. 

 ئێستا چاوەكان لەسەر ئەوەن ئایا توركیا ئەتوانێ ئەم مەرامە بێنێتەدی‌و سەركەوتنە مەزنەكە رابگەیەنێ ؟، بەتایبەت دوای ئەوەی دەستبەرداری ئۆپۆزیسیۆن بوو لەحەلەب‌و هێزەكانی بەشار ئەسەد بەپاڵپشتی روسیا‌و ئێران‌و حزب الله كۆنترۆڵی حەلەبیان كردەوە كە دووەم گەورە شاری سوریایە دوای دیمەشق‌و لەسەرەتای كێشەكاندا كەوتە دەست ئۆپۆزیسیۆن. 

 ئەم ئاواتانە هەروا ئاسان نین، چونكە توركیا پەڕەكانی تێكەڵكردوون، دەیەوێ بەیەكجار هەموو چۆلەكەكان بەیەك بەرد بخاتەخوارەوە. دەیەوێ ( پەیەدە) بخات،(ئۆپۆزیسیۆنی سوریای نزیك لەخۆی ) سەرخات، ئەیەوێ رۆڵی حزب الله لەسوریا نەهێڵێ‌و راوێژكارانی ئێران پاشەكشەبكەن، كە ئەمانەی دوایی بۆسوریا زۆر جێی بایەخ‌و گرنگین هەروا بۆ روسیا قورس دەكەوێ روو لەم داخوازییانەبكات‌و پشت لەتواناكانی ئێران بكات وەك هێزێكی كاریگەری نێو كامپی خۆی، بۆیە ئاسان نیە هەموو داخوازییەكان لەیەك پاكێجدا بێنەدی، بەڵام توركیا دەیەوێ لەڕێی دروستكردنی فشار لەسەر هەموولا بگات بەچەقی مەبەستەكانی ئەویش پەراوێزخستن‌و پشتگوێخستن‌و بەتاڵكردنەوەی داواكاری فیدرایی رۆژاوایە، چونكە بەگەورەترین كۆسپی دەبینێ لەبەردەم خۆی. 

 توركیا بەهەڕەشەكردن لەكشانەوە لەناتۆ‌و بەكانەهێنانی بنكەی ئەنجەرلیك لەلایەن هاوپەیمانان‌و پشتكردنە یەكێتی ئەوروپا‌و مرداركردنی دیموكراسییەتی ناوخۆ، كە توركیا وەك كۆڵەگەیەكی خۆی شانازیی پێوەدەكات‌و بەشدارییكردن لەشەڕی تیرۆر...بەهەموو ئەو مەلەفانە رووی لەڕوسیا كردووە‌و روسیاش لەمە چەورتری دەستناكەوێ، بەڵام ئایا روسیا هەروا بەئاسانی متمانە بەكەسێكی وەك ئەردۆغان دەكات كە لەدوو رووداودا توركیا زیانی لەشكۆی روسیادا (لەخستنەخوارەوەی فرۆكەی سۆخۆی 24‌و كوشتنی ئەندریە كارلۆف سەفیری روسیا لەشاری ئەنقەرە) ، یان گۆڕینی مەیلەكانی لەماوەی شەو‌و رۆژێكدا، ئەمە ئەو پرسیارەیە كە دەبێ چاوەڕێ بین تا كۆبوونەوەی داهاتووی ئەستانە‌و دەرەنجامەكانی بەدیاردەكەون.