خواستی نەتەوایەتی لەهزری ئۆجەلاندا لەنێوان پاشگەزبوونەوە‌و خۆنوێكردنەوەدا

 

حەسەن مستەفا
بۆ ڕانانی ئەم دۆخەی ئێستا كە توركیا تێیدایە، لەو دیوەی كە پەیوەندییدارە بە سەرهەڵدانی هادەپ‌و ئەم شێوازە تازەیەی لەخەباتدا بۆ دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگای توركیا‌و لەبەرچاوگرتنی مافە نەتەوەیی‌و دیموكراسییەكان، كە بەشێوازێكی مۆدێرن زۆر لەجومگە گرنگەكانی وڵات‌و كەسایەتی سیاسی‌و بێلایەن یان چەپ‌و پێشكەوتنخواز یان كەسانی نیشتمانپەروەر بەپێوەری تازە بۆبەیەكەوە ژیان‌و تەنانەت زۆربەی كۆمەڵنشیانی باكوری كوردستان لەدەورییدا كۆبوونەوە، زۆر دوورناكەومەوە‌و بەم رستەیە دەستپێبكەم، گەورەترین وەهمی توركیا لەڕابردووی نزیكدا، وەهمی ئۆجەلان ‌و پارتی كرێكارانی كوردستان بوو، بەڵام لەدوای رادەستكردنەوەی ئۆجەلان، ئیتر بەستەڵەكی ئەم ترسەیان شكا، بەڵام خۆیان لەبەردەم ئەركی تازەتر بینییەوە، ئەویش لەنێوان ئازادكردن‌و لەسێدارەداندا، باشترین هەڵبژاردە بۆ توركیا، رەنگە هەر ئەمەی ئێستابێ، بەزیاتر هەوڵدان بۆ ونكردنی رۆڵی ئۆجەلان یا سەرقاڵكردنی كۆمەڵگای توركیا‌و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەكێسی سەركردە‌و ئەندامانی هادەپ تا فۆكەس لەسەر ئۆجەلان پەرت ببێ‌و كەس ئاگاداری وردی رەوشی ئۆجەلان نەبێ.
 لەدوای دەستگییركردنیشی، حوكمڕانانی توركیا رۆڵی مەزنی ئۆجەلانییان بۆبەدیاركەوت، كە هەر رستەیەكی ئەو چ  وزەیەكی دەبەخشییە خەباتكارانی سیاسیی‌و مەدەنی لەناوە‌وە‌و دەرەوەی توركیا. كپكردنی ئەم دەنگە...رێگرییكردن لەهاتنەدەرەوەی ئەم رستە‌و كتێبانەی لەناو زیندان چاویان هەڵێناوە، بەسەركەوتنێكی كاتی بۆ حوكمڕانان ئەژماردەكرێ، چونكە هەر ئەم كتێبانەبوون رێڕەویان بۆخەباتی ئایندەی گەلانی توركیا دیارییدەكرد، بەرهەمی بەپێزی ئەو كتێبانەبوون  زاراوەی كۆمەڵگای دیموكراسییان بۆ گەلانی توركیا‌و تەنانەت ناوچەكەش هێنایەبوون، هەر ئەو بەرهەمانەش بوون پارتێكی پێشكەوتنخوازی وەك هادەپیان هێنایەبوون‌و بەسەرپێ كەوت‌و وەك دڕك چەقییە پێی هەنگاوەكانی حوكمڕانان، لەڕێی بەدیهێنانی خەونی گێڕانەوەی ئیمپرااتۆڕییەت. كاردانەوەكانی ئەم سەركەوتنانەی هادەپ بەدەستیشی هێناون لەمێژووی دەركەوتنییدا، لەمانگی نیسان دەبینین كە بڕیارە ریفراندۆم بۆ هەڵگێڕانەوەی دەستووری توركیا سازبكرێ‌و سیستەمی وڵات بگۆڕدرێ لەپەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی.!!
 لەكۆمەڵگای توركیادا بەكوردستانیشەوە، تائاستێكی باش ئاسەوارەكانی قۆناغی دەرەبەگایەتی‌و پاشاگەردانی‌و نەخوێنەواری نەماون، بەجیاوازی ‌و كەلێنی بچووك بچووك كە لەهەندێ شوێندا بەمەبەست بەمشێوەیە هێڵراونەتەوە. ئەمەش فەزلەكەی هەر بۆ ئەو شێوازە حوكمڕانییە ناگەڕێتەوە كە لەدوو تا سێ دەیەی پێشتردا كرانەوەیەكی زۆری هەبووە بەڕووی وڵاتانی رۆژاوا، كە تەواوی چەمك‌و مەفاهیمەكانی ژیانی لەوێوە خواستوون، بەڵكو بۆ كۆمەڵگای كوردستان ئۆباڵی ئەم فەزڵە لەتێڕوانین‌و فەلسەفە‌و دونیابینی ئۆجەلاندایە، كەلەم چوار دەیەیەدا لەگەڵ خۆیدا كولتورێكی هۆشیاری نەتەوەیی هێنایەبوون، تەواوی پێكهاتەكانی بەیەكەوە جوڵاندوون، بۆ خەمی ئایندەیان خەونی بۆ تاك بەتاكی كورد دروستكردووە، كە بزانن چین‌و كێن‌و بۆچ هەن‌و دەبێ چۆنیش بن ؟. بتوانن ژیان لەجغزی تاریكی دەربێنن روو لەوەرچەرخانە گەورەكانی رۆژاوا بكەن، تێڕوانینێكی كوردانەیان بۆتێكڕای دیاردە‌و دەركەوتەكانی توركیاهەبێ، لەسادەترین شتەوە كە پەیوەندییداربێ بەژیانیانەوە بۆ هەنگاوە پراكتییكییەكانی خۆكاندیدكردن بۆ سەرۆكایەتی وڵات. ئەمە پێشكەوتنی لەسەرخانی فیكری كۆمەڵگا دروستكرد، ئەم بەیەكەوە جوڵانە، یەك ( تەن) ی دروستكردووە، بۆیە ئەمڕۆ خەمی تاك خەمی گشتییە لەوێ. ئەگەر ئەمڕۆش بتوانرێ بەربەستی بچووك بچووك دروستبكرێن، بەڵام لەرۆژگاری زۆر نزیك ئەو بەربەستانە دەتەقن، دوورنیە ئەوانە بەبەرلێمشتەكانی بكەون كە بناغەكانیان داڕشتوون.
لەسەرینی ئەمەدا دەبینین، ناسیۆنالیزمی كوردی لەباكور زیاتر عەقلانییە تائەوەی تەنها هەر مەعنەوی بێ‌و لەسەر كەف‌و كوڵ هەڵنرابێ. رەنگە سەرەتاكانی وا لێكدرابێتەوە، بەڵام ئێستای تەواو جیاوازە، بۆیە بەلای هەندێكەوە ئەمە بەلادان‌و پاشگەزبوونەوە دەبینرێ، لەپڕۆژەی نەتەوەیی كە دامەزراندنی دەوڵەتە، بێگومان دامەزراندنی دەوڵەت ئامانجی ناسیۆنالیزمە. بەڵام بۆ دامەزراندنی دەوڵەت هەنگاوی لەپێشتر هەن.
 كاتێ دەوڵەتی داسەپاو رەوایەتی مێژوو لەدەستدەدات‌و دەسەڵاتەكانی بۆ تەنها چینێك یان رەگەزێكی كۆمەڵایەتی دەستەبەردەكات‌و باز بەسەر هەموو رێكەوتنە كۆمەڵایەتییەكاندا دەدات‌و كۆمەڵگا هەڵدەوەشێنێتەوە‌و دەیەوێ بەو شێوەیە دیزایینی بكات كە خۆی مەبەستییەتی‌و هەموو رەمزە بونیادییەكانی خۆی لەبەین دەبات‌و لێیان هەڵدەگەڕێتەوە، وەك ئەوەی ئێستا سەرەتاكانی ئەم مۆدێلە حوكمڕانییە لەتوركیادا دەركەوتوون‌و لەجێی ئەتاتورك ئەردۆغان دەیەوێ ببێتە باوكی بنیاتنانەوەیەكی دیكەی توركیا. لەهەمووشی گرنگتر دۆخگۆڕینی ناوەكییە كە فیكر بونیادەكانی پێكدێنێ، لەدیموكراسییەت‌و عەلمانییەتەوە وەریدەچەرخێنێتە سەر ناوەندگەرێتی‌و ئیسلامی سیاسی.
مەعلومە وەها دەوڵەتێك نابێتە ئەو وڵاتەی تەواوی هاوڵاتییەكانی بیانەوێ بەشێوەیەكی ئارەزوومەندانە بەیەكەوە لەیەك چوارچێوەدا بژیێن. كەواتە خۆ لەگێلی دانە ئەگەر ئەم چوارچێوەیە گۆڕانی بەسەردانەیەت‌و دوو گەل بەدوو فۆڕمی جیاواز لەم چوارچێوە داسەپاوەدا لێكجیانەبنەوە.  لەلایەكی دیكەوە‌و لەڕووی تیۆرییەوە، ناسیۆنالیزم بەرگێك نیە دوورابێ‌و بەبەری هەموو جەستەكاندا وەك یەك بێ، ئەبینین شێوازەكان‌و پێناسەكانی چەمكی ناسیۆالیزم لەشوێنێك بۆ شوێنێك جیاواز لێكدەدرێنەوە، بەپێی هەلومەرجە كۆمەڵایەتی‌و فەرهەنگی‌و بەرژەوەندییە ئابووریەكان لێكدانەوەی جیاجیای بۆدەكرێ‌و لەئەمڕۆی باكووردا دامەزراندنی كۆمەڵگایەكی دیموكراسی‌و مەدەنی بۆ گەلانی ئەو چوارچێوەیە ئەركێكی ئەخلاقی‌و سیاسییە‌و ئەگەر رەفزبوونەوەی بەردەوامیش بۆئەم بەیەكەوە ژیانە بەردەوامبێ، ئەوا خۆ بەڕێوەبەریی خواستێكەو دێتەپێشەوە. بەتایبەت كە ئێستا  گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە زۆر خێران‌و بەقازانجی ئەو دۆزە تەواودەبن، كە پرسەكانیان بەزیندوویی لەدایكبوون هەر بەزیندوویش دەمێننەوە. لەم بوارەدا، پرسی كورد لەناوچەكە گەورەترین پرسە، بۆیە بەزیندوویی دەمێنێتەوە. لەدوای دامركانەوەی شۆڕشەكانی (شێخ عەبدوڵڵای نەهری‌و شێخ سەعیدی پیران‌و سەید رەزای دەرسیم‌و ئیحسان نوری پاشا) نزیكەی چل ساڵ بێدەنگی باڵی بەسەر دۆخەكەدا كێشا، بەڵام ئەمجارە بەگوڕ‌و تینێكی ترەوە خەبات دەستیپێكردەوە، ئەم شێوازە لەهەستانەوە وەك گڕ‌و كڵپەی بن پشكۆ وایە، كە خۆڵەمێش ئەیانشارێتەوە، بەڵام لەگەڵ هەر هەناسەیەك ئەگەشێنەوە. كێشەی كورد هەر لەگەشانەوەدایە‌و دانامركێتەوە.
چ رژێمێك توانیویەتی بەزیندانییكردنی تێكۆشەران شۆڕش لەهەناوی میللەت كپكاتەوە، با ئەوانە ئاوڕێك لە خەباتی بێوچانی گاندی بدەنەوە، با ماندێلا ببینن، كە بوو بەسەرمەشقی ئاشتی لەمێژوودا‌و بەڵگەنەویستە ئەمڕۆی ماندێلا لەئۆجەلان‌و دەمیرتاش‌و كشاناك ...دەبینرێ.