روانگەكانی ناوچەی ئارام لە سوریا

حەسەن مستەفا
 لەدوای بەهێزبوونی پێگەی كورد لەڕۆژائاوای كوردستان‌و شكستی توركیا لەبەكارهێنانی تەواوی مانۆڕە (هەواڵگرییەكان، سەربازییەكان، سیاسییەكان) . كۆمەككردنی ژێربەژێری تیرۆریستانی داعش‌و بەرەی نوسڕە، كەچەندین بەڵگە لەچەندین لایەنەوە لەسەری خرانەڕوو، لەلایەك‌و پاڵپشتییكردنی حزبە دوورە پەرێزەكان لەبەرەكانی شەڕ كە بەحزبەكانی ( فنادق ) بەناوبانگن لەنێویشیاندا چەند پارتێكی كوردیش ناویان دێ.
 بیرۆكەی ناوچەی ئارام لەلایەن توركیا هاتەپێشەوەو وەكو پێشنیارێكیش سەرۆكی توركیا خستیەبەردەست سەرۆكی پێشووی ئەمریكا، بەڵام ئەو ئۆكەی لەسەر نەكرد.
 ئەم شێوازە ناوچەیەی توركیا داوای دەكرد، جیاواز لێكدەدرێتەوە، لەو ناوچە ئارامانەی، كە سەرۆكی نوێی ئەمریكا دۆناڵد ترامپ داوای دەكات، پێكی بێنێ لە سوریا‌و یەمەن، لەخوارەوەدا زیاتر روانگەكان بەدیاردەخەم.
ناوچەی ئارام
دروستكردنی چەترێكی ئارامە بۆ ئەو هاوڵاتیانەی لەدەرەنجامەكانی شەڕ تووشی نەهامەتی‌و ماڵوێرانی دێن‌و كۆكردنەوە‌و پارێزگارییكردنە لەگیانیان. ئەم ناوچەیە كە بەناوچەی دژەفڕینیش دەناسرێ، لەلایەن وڵاتێك یان چەند وڵاتێك لەئەنجوومەنی ئاسایشەوە پێشنیاردەكرێ‌و پاڵپشتیی دەكرێ. لەئەزموونی جەنگەكانی پێشوودا چەندین نموونە لەبەردەستدان‌و لەهەموویان بەرچاوتر بۆئێمەی كورد، ناوچەی دژەفڕینی نێوان هێڵی 32-36 بوو، كە بەبڕیاری 688 ی نەتەوەیەكگرتووەكان لە4-5-  1991 وەك ناوچەیەكی ئارام لەو ناوچانەی كە ئێستا بە هەرێمی كوردستان دەناسرێن پێكهات، كورد توانی هەناسەیەكی ئارامی تیابدات. لەدوای راگەیاندنی ناوچەی ئارامیشدا توانی هەڵبژاردنی پەرلەمان‌و كابینەی وەزرای پێكبهێنێ‌و ببێتە دیفاكتۆ بۆ ئەمرۆِ، لەسایەییدا دەستكەوتی مەزن بەدەستهاتوون، هەروەها ئەو رژێمە لەنێوبرا، كە لەبەرامبەرییدا ‌و لەمەترسییە زۆرەكانییدا ئەم ناوچەیە راگەیەنرا‌و دواتریش لەئەنجامی هاتنی داعش بۆ ناوچە دابڕێنراوەكانی كوردستان ئەم ناوچانە بەقوربانیێكی زۆرەوە كەوتوونەتە ژێر كۆنتڕۆڵی هێزی پێشمەرگە.
ترامپ‌و پێشنیاری ناوچەی ئارام
 لەگەڵ دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی تازەی ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، دۆناڵد ترامپ دوو پێشنیاری لەشێوەی بڕیار ئاراستەی لایەنە پەیوەندیدارەكان لەوەزارەتەكانی ناوخۆ‌و بەرگری كردوون، ئەوانیش پێنەدانی فیزەیە بەهاوڵاتییانی حەوت وڵاتی ئیسلامی ( عێراق، سوریا، ئێران، یەمەن، سوودان، سۆماڵ، لیبیا) كە قسەهەیە، ( میسر‌و سعودییەو پاكستان‌و ئەفغانستانیش) ی بخرێنەسەر، بەڵام ئەم بڕیارە بێ كاردانەوەی ناوخۆ‌و كاردانەوە لەنێو وڵاتانی ئەوروپا نەبوو.
بڕیاری دووەمیش دروستكردنی ناوچەی ئارامە لەسووریا‌و یەمەن، بۆڕێگرییكردن لەكۆچ‌و ئاوارەبوونی زیاتری هاوڵاتییان‌و جێگیركردنیان لەسەرخاكی سوریا، كە پێشنیارەكە بەپێی زانیارییەكانی ( مەوقیعی دیبكای هەواڵگری ئیسرائیلی) بەمشێوەیە دەبێ:
1- ئەو ناوچانەی لەژێر هێز‌ونفوزی ولایەتە یەكگرتووەكاندان زیاتر ئەو ناوچانەدەگرێتەوە كە لەبەری رۆژهەڵاتی رووباری دیجلەدان بەناوچەكانی رۆژاوای كوردستان تا سەر سنووری عێڕاق.
2- ئەو ناوچانەی لەژێر هەژموونی رووسیادان، كە ئەو ناوچانەدەگرێتەوە لەبەری رۆژئاوای رووبای دیجلەدان‌و رژێمی ئەسەد حوكمڕانە تیاییدا.
3- ئەو ناوچانەی كە توركیا لەم دواییانە هاتە ناویەوە‌و داعش لێی كشایەوە كە 650 كلم بەدرێژایی سنووری ( توركیا- سوریا) و بەقوڵایی 35-50 كلم تا ئەگاتە شارۆچكەی باب دادەنرێ.
4- ناوچە نائارامەكەش ئەو ناوچانانەن كە داعش‌و بەرەی نوسڕەی تێدان، ئەمە یەكلانەبۆتەوە چۆنەبێ، هەرچەندە بەوادرەكان بەو ئاراستەیەن كە رەققە، هێزەكانی سوریای دیموكرات ( كەپەیەدە تیایدا باڵادەستە) بەپاڵپشتی هێزی هاوپەیمانان بیگرێتەوە‌و حەتمەن ئەكەوێتە سەر ئەو ناوچانەی كە ولایەتە یەكگرتووەكان سەرپەرشتییدەكەن‌و بەناوچەی كوردستان دادەنرێن.
روانگەكان :
1- روانگەی هێزە كوردییەكان : زۆر روونە‌و كەمترین تەفسیر هەڵەگرێ، چونكە هەنگاوە سیاسی‌و دامەزراوەییەكانیان دیارن، بەئاراستەی خۆبەڕێوەبەری دەچن، لەفیدرالییەتەوە سەرچاوەیان گرتووە‌و دوورنیە بەرەو هەنگاوی سەربەخۆیش بچنە پێشەوە، بەتایبەت ئەگەر مەنفەزێك بكرێتەوە بۆگەیشتنە سەر دەریا.
2- روانگەی رژێمی ئەسەد: پارێزگارییكردنە لەپایتەخت‌و حەلەب‌و شارەكانی بەدەستییەوەن، چونكە بەشارئەسەدیش بۆی دەركەوت، ئەتوانێ‌ تەنها لەسەر ئەو ناوچانە زاڵبێ، كە ئێستا بەدەستییەوەن‌و بەهاوكاری ( رووسیا، ئێران، حزب الله) پاراستوونی‌و رزگاركراون بۆی.
3- روانگەی توركیا: گێڕانەوەی ئەو ئاوارانەی لەنێو وڵاتەكەییدان‌وكۆكردنەوەی ئەو هێزانەی كە نزیكن لەخۆی‌و پارێزگارییكردن لەتوركمانەكانی ئەم ناوچانە‌و دروستكردنی هێزی تایبەت لێیان‌و بەكارهێنانیان بۆ دژایەتییكردنی نفوزی كورد بەپلەی یەكەم.
هەرچەندە لەگەڵ یەكەم سەركەوتنی لەجەرابلوس‌و ئەعزاز‌و چوونی بۆ باب (ئەردۆغان) بەغرورەوە لەبۆنەیەكدا گوتی: لەدوای باب ئامانجمان لەناوبردنی رژێمی ئەسەدە، بەڵام بۆ رۆژی دواتر پاساویان هێنایەوە‌و هەڵگەڕایەوە لەقسەكانییدا‌و دواتریش  بەستنی پەیوەندی لەگەڵ روسیای لێكەوتەوە‌و دەیەوێ لەم رێگایەوە بەمەرامەكانیان بگەن.
چونكە ئەوەی توركیا دەیەویست ناساندنی پەیەدەبوو بەتیرۆریست‌وئەمەی بۆنەچووەسەر، دووەمیش بەیەك نەگەیشتنی كانتۆنەكان‌و پێشڕەوی نەكردنی زیاتری یەكینەكانی پاراستنی گەل بەرەو شارۆچكەی باب، لەمەیاندا تائێستا توانیویەتی رێگربێ، پێدەچێ وێستگەی فشارەكانی لێرەوە كۆتایی بێ.