لەپارە زیاتر چیتان هەیە؟

 

حەسەن مستەفا
 ئەم ناونیشانەی سەرەوە، ئاماژەیەكە بۆ وتەیەكی دۆناڵد ترامپ، كە ئاراستەی وڵاتانی كەنداوی كردووە، كاتێك لەسەر ناوچەی ئارام لەهەریەك لەسوریا‌و یەمەن دواوە‌و پێی گوتوون: بۆ مانەوەمان لەناوچەكە پێویستە ئەمجارە پارەی بانقەكانتان بێنەدەرەوە،  ئەم شێوازە لەدەربڕینی راشكاوانە، لەڕووی كردارییەوە بۆ ئەمریكا  شتێكی تازە نیە، پێشتریش لەسەردەمی جۆرج بۆشی باوك، ئەوەمان لەسعودیە بینی كاتێك ئێراق پەلاماری كوێتیداو داگیرییكرد، ترس‌و لەرز كەوتە دڵی مەلیك‌و بۆ پارێزگارییكردن لەوڵاتەكەی لەدەستی سوپای ئێراق، ئامادەبوو مارێنزی ئەمریكی، كە لەكچ‌و كوڕ پێكدێ! لەنزیك شوێنێك دایانبەزینێ، كە بەپیرۆزترین خاكی موسڵمانان دادەنرێ‌و بەگەرمییەوە پێشوازییان لێبكات!. ئەمە ئەوە بەدیارەخات، كە ئەم تایپە لە مەلیك‌و سەرۆكی وڵاتان، تەنانەت سەركردەی حزب‌و قەبیلەش، بۆ مانەوەیان هەموو ئەو پرانسیپانەی وەك كاری پیرۆز بۆ دەوروبەریان ئەبینرێن، ژێر پێ بنێن!
 ئەگەر جۆرج بۆشی كوڕیش توانیبێتی بەهێزی مارێنز‌و دروستكردنی هاوپەیمان بۆ وڵاتەكەی، سەركەوتنی گەورە لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست تۆماربكات‌و ئەجێندای وڵاتەكەی جێبەجێ بكات. یان ئەگەر ئۆباما توانیبێتی بەكێشانەوەی سوپای ئەمریكا لەئەفغانستان‌و ئێراق، كەمترین بەریەككەوتن لەگەڵ تیرۆریستان رووبدات‌و گیانی رۆڵەكانی ئەمریكای پاراستبێ، لەتوندڕەوی تیرۆریستان‌و توانیبێتی نەخشەی رووخانی وڵاتە گەندەڵەكانی عەرەبی بەشۆڕشی ناوخۆ بسپێرێ‌و وەك رەقیب بەسەریانەوەبێ تاڕۆژی ئەمڕۆ، دەرەنجامەكانی ئەم بەهاری عەرەبییەش بەرچاون، كە خۆ  لەنەهامەتی‌و ئاوارەبوون‌و كاولبوونی وڵاتەكەیان‌و روواندنی تۆی نائومێدی بۆ شۆڕش‌و راپەڕین لەلایەن گەل‌و ئومێدی گەڕانەوەی خەڵك بۆ چوارگۆشەكانی یەكەم دەبیننەوە، كە بوونەتە خواستێكی زۆرینە. لەسەرووی ئەمانەشەوە ئەم ئاڵۆزییانە رەنگ لەتێڕوانینی وڵاتێكی وەك بەریتانیاش دەدەنەوە‌و دەشبنە وتەی فەرمی سەرۆكی تازەی ئەمریكاش، كە كەوتنی رژێم یان لەسێدارەدانی كەسێكی وەك سەدام حوسێن بەهەڵە ناودەبەن، ئەمانە ئەو دەرەنجامانەن، كە ئاماژەی ترسناكیان تێدایە بۆئاییندەی ناوچەكە.
 ئەپرسین ئەم نەخشە پارچەپارچەبووەی سیاسەتەكانی ئەمریكا چۆن بەسەرۆكێك بەیەكەوە دەلكێنرێنەوە، كە لەیەكەم رۆژی دەستبەكاربوونییەوە لەسەر كاردانەوە كاردەكات؟ ئەو سەرۆكەی كرداری پێش بیركردنەوەی كەوتوون. تەماحەكانی پێش ئەزموونی ئەوانی پێش خۆی دەكەون. راستە ئەمریكا وڵاتی دامەزراوەییە، بەڵام هەرچی لەڕابردوودا روویانداوە، هەمووی وەك كرداری ئەو سەركردانە دەخوێنرێتەوە كە لەدەسەڵاتدابوونە‌و بەئەنجامیان گەیاندووە.
 پەیماننامەی كامپ دێفید، جولاندنی ئەم كێسە بۆ ئاشتی لەنێوان عەرەب - ئیسرائیل، فەزڵەكەی بۆ جیمی كارتەر دەگەڕێتەوە. كە بەهۆیەوە لەگەڵ ئەنوەر سادات بەهاوبەشی خەڵاتی نۆبڵیان بۆ ئاشتی لە 1974وەرگرت. لای ئەمریكاش روونە هەر هەنگاوێك بۆئاشتی بنرێت لەنێوان (عەرەب- ئیسرائیل ) دەرەنجام هەر ئیسرائیل براوەدەبێ، چونكە ئەمە خواستێكی ئیسرائیلییەكانە لەساڵی 1948ەوە تائەمڕۆ. پێچەوانەكەیشی راستە. جارێكیان جەمال عەبدولناسر گوتبووی: "ئەگەر بنگۆریۆن بێتە ئێرەو قسەبكەین، ئەوا وەك پاڵەوانێكی زاڵ دەگەڕێتەوە، بەڵام ئەگەر من بچمە ئەوێ لەگەڕانەوەمدا بەر گوللە دەدرێم". ئەمە ئەوە بەدیارەخات هەمیشە هێزی گەشبین‌و روو لەئاییندە، براوەتر‌و ئازادترە. پێویستە بۆ ئێمەی كوردیش، وەك نەتەوەیەكی روو لەئاییندە، كە لەئێستادا باشترمان بۆ هەڵناكەوێ، داوای مێزی ئاشتی بكەین‌و بەباوەڕ بەخۆبوونێكی زۆرەوە، كە سەرچاوەی لە  جیاوازیی‌و بونیادی نەتەوەییمانەوە گرتبێ، كارنامەی سیاسی بێ تەمومژ‌و هەڕەشە بێنینە سەرمێز. دڵنیام وەك چۆن ناسر ترسی لێنیشتبوو، سەرانی ئێستاش لەهەمان دۆخدان، چونكە بۆ جیهان بەدیاركەوت، كۆمەڵگای عەرەبی بەڕێژەی زۆرینەیان لەمانگایەكی بەشیر دەچن، كە بەردەوام دەستی رۆژاوا‌و ئەمریكا لەگوانەكانییدان. لەبەرامبەرییشدا، بەم پاڵپشتییانەوە مانەوەی یەك سەدە مسۆگەردەكەن. هەر بۆنموونە تەواوی ئەو سەركردانەی شۆڕش بەهاری عەرەبییان لەسەركرا، تەمەنی مانەوەیان لەكورسی دەسەڵات، لەچل ساڵ كەمتر نەبوو.  لەوە زیاتر خەونێكیان نیە بۆ ئایندە. با ئێمە تێكەڵ بەم شێوازە لەسیاسەت نەبین، كە لەئێستاوە دەرەنجامەكانی دەبینین، لەشكست‌و ملدادان زیاتر هیچی دیكەی لێبەدی ناكرێ.
 پێویستە كورد وەك پێكهاتەیەكی جیاواز، كە هەمیشە بەجیاوازیش خۆی هێشتۆتەوە، بمێنێتەوە‌و تێكەڵ بەئەجێندا‌و سیاسەتە دواكەوتوو‌و نادیموكراتەكانی وڵاتانی دەوربەر نەبێ. ئەگەر بۆ جارێكیش بێ، كورد هەر تەنیا لەخۆی بچێ، كە كوردە. ئەمە ئەیگەیەنێتە خەونە راستەقینەكانی خۆی... ئەمە دەروازەكانی سەربەخۆیی بۆ ئەخاتە سەر پشت. كە خۆی لەدەوڵەت ئەبینێتەوە.  

ئۆجالان

 حەسەن مستەفا
1-
 لە جووڵەی پەنجەكانت تێگەیشتم
ئەفسانەش ئەتوانێ‌ وەك جوانوو سمكۆڵان بكات.
لە جیاتی تۆز ، هەتاو لە درزی پەنجەرە سێگۆشەییەكانی دەست
چەپك چەپك
بۆ دەرسیم بەڕێ‌ بخات ‌و
بۆنی دەمی خونچە بكات.
تێگەیشتین..
بە دڵێكی هەلاهەلا
لەبەر دەروازەی ئازادی، ئارامیت هەڵًپەساردووە‌و
زیاد لە سرودێك دیاریت پێیە،
بۆ بەژنی زراڤی ئامەد ‌و
بۆ گەرووی وشكی گەریلا.
2-
 شاهۆیەكی ئۆرفا
سەربردەی یەكەم فڕینی لەبەردەبازێكی هەندرێن تۆماركردبوو
لەو مەودا دوورە ئەوەی  بیركەوتبووەوە
كێ‌ ئاراستەی كرد
كام ئەتلەسی رابەر ئێرەی نیشاندا
تۆ بڵێی دەستیان گرتبێ‌: هەور‌و چیا‌و
                           ئەستێرە‌و زێ‌
یان بە پەیك ناردبێتیان
خەنجەرە جەوهەردارەكەی پاشای گەورە بێنێتەوە رەواندزێ‌
بیری كەوتەوە، فەراقەیەكی تازەبوو
هەڵۆیەك هات..
وانەی فڕینی نیشاندا
زمانێكیشی پێبەخشی كۆدی ئاسمان بكاتەوە.
3-
كۆترێك بە هانكە هانك
لە ئاسمانی ئەڵمانەوە لە باڵەكانی نووسینێك بەجێ‌ دەما
- نوورێكی لەناو سینگی  ئاوێستا لە رەنگی خاچ
ناچارم دەكەی بۆت بنووشتێمەوە،
خۆگەر مایكل ئەنجیلۆ وێنەی داودی لە زاكیرەم نەڕواندبا
وێنەكەییم لەتۆ دەدیت.
وانەزانی هەر بەتەنها هەستی منە
لە گۆڕەپانێكی رۆما پەیكەرێك لەسەكۆكەی هاتە خوارێ‌،
فەرمووی لە گوڵە كێویلە كرد
مادام تۆ ئەوەندە ماندووی، وەرە پشوێك بدە جارێ‌.
پێش ئەوەی بێم
چۆمێكی سەركزی یۆنان، پێلەكانی راسپاردبوو
نامەیەكی پڕپاكانە بدەمە دەستی قەندیل.
كەس ناتوانێ‌ لەتۆ زیاتر
دەخیلە بە ئاوفرۆشێكی وان هەڵپچڕێنێ‌
تا گەرووی داغی گەریلا تەڕتەڕبكا.
كەس نەیتوانی لە تۆ زیاتر
جریوەم پێ‌ ببارێنێ‌، بۆ هەناسەی وەرزەكانتان
خۆ لەوێوە نەمدەزانی وەرزێكیش هەیە بۆ برین
خۆ لەوێوە نەمدەزانی ئێوە كێوێكن بۆ گرین
لێرە لەناوی مانگەكان تێگەیشتم
هەموو شتێك دابەش بووە
بۆ هەرشتێك رێوڕەسمێك
بۆ هەر مەراقێكیش كەسێك
ئێمە لەوێ‌ نامۆبووین بەو رەنگانە
نەماندەزانی رەشەبا
دەستی ئەنقەرە ئەدرێ‌ لەپشتی
ئێمە لەوێ‌ لە ناسكی سروە دەدواین كە دەشكا
تێر تێر لە نازناز رادەماین
كە پڕشنگی خۆری دەنا لە مشتی.
1/2/2007   ‌و  4/4/2008 رەواندز

خواستی نەتەوایەتی لەهزری ئۆجەلاندا لەنێوان پاشگەزبوونەوە‌و خۆنوێكردنەوەدا

 

حەسەن مستەفا
بۆ ڕانانی ئەم دۆخەی ئێستا كە توركیا تێیدایە، لەو دیوەی كە پەیوەندییدارە بە سەرهەڵدانی هادەپ‌و ئەم شێوازە تازەیەی لەخەباتدا بۆ دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگای توركیا‌و لەبەرچاوگرتنی مافە نەتەوەیی‌و دیموكراسییەكان، كە بەشێوازێكی مۆدێرن زۆر لەجومگە گرنگەكانی وڵات‌و كەسایەتی سیاسی‌و بێلایەن یان چەپ‌و پێشكەوتنخواز یان كەسانی نیشتمانپەروەر بەپێوەری تازە بۆبەیەكەوە ژیان‌و تەنانەت زۆربەی كۆمەڵنشیانی باكوری كوردستان لەدەورییدا كۆبوونەوە، زۆر دوورناكەومەوە‌و بەم رستەیە دەستپێبكەم، گەورەترین وەهمی توركیا لەڕابردووی نزیكدا، وەهمی ئۆجەلان ‌و پارتی كرێكارانی كوردستان بوو، بەڵام لەدوای رادەستكردنەوەی ئۆجەلان، ئیتر بەستەڵەكی ئەم ترسەیان شكا، بەڵام خۆیان لەبەردەم ئەركی تازەتر بینییەوە، ئەویش لەنێوان ئازادكردن‌و لەسێدارەداندا، باشترین هەڵبژاردە بۆ توركیا، رەنگە هەر ئەمەی ئێستابێ، بەزیاتر هەوڵدان بۆ ونكردنی رۆڵی ئۆجەلان یا سەرقاڵكردنی كۆمەڵگای توركیا‌و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەكێسی سەركردە‌و ئەندامانی هادەپ تا فۆكەس لەسەر ئۆجەلان پەرت ببێ‌و كەس ئاگاداری وردی رەوشی ئۆجەلان نەبێ.
 لەدوای دەستگییركردنیشی، حوكمڕانانی توركیا رۆڵی مەزنی ئۆجەلانییان بۆبەدیاركەوت، كە هەر رستەیەكی ئەو چ  وزەیەكی دەبەخشییە خەباتكارانی سیاسیی‌و مەدەنی لەناوە‌وە‌و دەرەوەی توركیا. كپكردنی ئەم دەنگە...رێگرییكردن لەهاتنەدەرەوەی ئەم رستە‌و كتێبانەی لەناو زیندان چاویان هەڵێناوە، بەسەركەوتنێكی كاتی بۆ حوكمڕانان ئەژماردەكرێ، چونكە هەر ئەم كتێبانەبوون رێڕەویان بۆخەباتی ئایندەی گەلانی توركیا دیارییدەكرد، بەرهەمی بەپێزی ئەو كتێبانەبوون  زاراوەی كۆمەڵگای دیموكراسییان بۆ گەلانی توركیا‌و تەنانەت ناوچەكەش هێنایەبوون، هەر ئەو بەرهەمانەش بوون پارتێكی پێشكەوتنخوازی وەك هادەپیان هێنایەبوون‌و بەسەرپێ كەوت‌و وەك دڕك چەقییە پێی هەنگاوەكانی حوكمڕانان، لەڕێی بەدیهێنانی خەونی گێڕانەوەی ئیمپرااتۆڕییەت. كاردانەوەكانی ئەم سەركەوتنانەی هادەپ بەدەستیشی هێناون لەمێژووی دەركەوتنییدا، لەمانگی نیسان دەبینین كە بڕیارە ریفراندۆم بۆ هەڵگێڕانەوەی دەستووری توركیا سازبكرێ‌و سیستەمی وڵات بگۆڕدرێ لەپەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی.!!
 لەكۆمەڵگای توركیادا بەكوردستانیشەوە، تائاستێكی باش ئاسەوارەكانی قۆناغی دەرەبەگایەتی‌و پاشاگەردانی‌و نەخوێنەواری نەماون، بەجیاوازی ‌و كەلێنی بچووك بچووك كە لەهەندێ شوێندا بەمەبەست بەمشێوەیە هێڵراونەتەوە. ئەمەش فەزلەكەی هەر بۆ ئەو شێوازە حوكمڕانییە ناگەڕێتەوە كە لەدوو تا سێ دەیەی پێشتردا كرانەوەیەكی زۆری هەبووە بەڕووی وڵاتانی رۆژاوا، كە تەواوی چەمك‌و مەفاهیمەكانی ژیانی لەوێوە خواستوون، بەڵكو بۆ كۆمەڵگای كوردستان ئۆباڵی ئەم فەزڵە لەتێڕوانین‌و فەلسەفە‌و دونیابینی ئۆجەلاندایە، كەلەم چوار دەیەیەدا لەگەڵ خۆیدا كولتورێكی هۆشیاری نەتەوەیی هێنایەبوون، تەواوی پێكهاتەكانی بەیەكەوە جوڵاندوون، بۆ خەمی ئایندەیان خەونی بۆ تاك بەتاكی كورد دروستكردووە، كە بزانن چین‌و كێن‌و بۆچ هەن‌و دەبێ چۆنیش بن ؟. بتوانن ژیان لەجغزی تاریكی دەربێنن روو لەوەرچەرخانە گەورەكانی رۆژاوا بكەن، تێڕوانینێكی كوردانەیان بۆتێكڕای دیاردە‌و دەركەوتەكانی توركیاهەبێ، لەسادەترین شتەوە كە پەیوەندییداربێ بەژیانیانەوە بۆ هەنگاوە پراكتییكییەكانی خۆكاندیدكردن بۆ سەرۆكایەتی وڵات. ئەمە پێشكەوتنی لەسەرخانی فیكری كۆمەڵگا دروستكرد، ئەم بەیەكەوە جوڵانە، یەك ( تەن) ی دروستكردووە، بۆیە ئەمڕۆ خەمی تاك خەمی گشتییە لەوێ. ئەگەر ئەمڕۆش بتوانرێ بەربەستی بچووك بچووك دروستبكرێن، بەڵام لەرۆژگاری زۆر نزیك ئەو بەربەستانە دەتەقن، دوورنیە ئەوانە بەبەرلێمشتەكانی بكەون كە بناغەكانیان داڕشتوون.
لەسەرینی ئەمەدا دەبینین، ناسیۆنالیزمی كوردی لەباكور زیاتر عەقلانییە تائەوەی تەنها هەر مەعنەوی بێ‌و لەسەر كەف‌و كوڵ هەڵنرابێ. رەنگە سەرەتاكانی وا لێكدرابێتەوە، بەڵام ئێستای تەواو جیاوازە، بۆیە بەلای هەندێكەوە ئەمە بەلادان‌و پاشگەزبوونەوە دەبینرێ، لەپڕۆژەی نەتەوەیی كە دامەزراندنی دەوڵەتە، بێگومان دامەزراندنی دەوڵەت ئامانجی ناسیۆنالیزمە. بەڵام بۆ دامەزراندنی دەوڵەت هەنگاوی لەپێشتر هەن.
 كاتێ دەوڵەتی داسەپاو رەوایەتی مێژوو لەدەستدەدات‌و دەسەڵاتەكانی بۆ تەنها چینێك یان رەگەزێكی كۆمەڵایەتی دەستەبەردەكات‌و باز بەسەر هەموو رێكەوتنە كۆمەڵایەتییەكاندا دەدات‌و كۆمەڵگا هەڵدەوەشێنێتەوە‌و دەیەوێ بەو شێوەیە دیزایینی بكات كە خۆی مەبەستییەتی‌و هەموو رەمزە بونیادییەكانی خۆی لەبەین دەبات‌و لێیان هەڵدەگەڕێتەوە، وەك ئەوەی ئێستا سەرەتاكانی ئەم مۆدێلە حوكمڕانییە لەتوركیادا دەركەوتوون‌و لەجێی ئەتاتورك ئەردۆغان دەیەوێ ببێتە باوكی بنیاتنانەوەیەكی دیكەی توركیا. لەهەمووشی گرنگتر دۆخگۆڕینی ناوەكییە كە فیكر بونیادەكانی پێكدێنێ، لەدیموكراسییەت‌و عەلمانییەتەوە وەریدەچەرخێنێتە سەر ناوەندگەرێتی‌و ئیسلامی سیاسی.
مەعلومە وەها دەوڵەتێك نابێتە ئەو وڵاتەی تەواوی هاوڵاتییەكانی بیانەوێ بەشێوەیەكی ئارەزوومەندانە بەیەكەوە لەیەك چوارچێوەدا بژیێن. كەواتە خۆ لەگێلی دانە ئەگەر ئەم چوارچێوەیە گۆڕانی بەسەردانەیەت‌و دوو گەل بەدوو فۆڕمی جیاواز لەم چوارچێوە داسەپاوەدا لێكجیانەبنەوە.  لەلایەكی دیكەوە‌و لەڕووی تیۆرییەوە، ناسیۆنالیزم بەرگێك نیە دوورابێ‌و بەبەری هەموو جەستەكاندا وەك یەك بێ، ئەبینین شێوازەكان‌و پێناسەكانی چەمكی ناسیۆالیزم لەشوێنێك بۆ شوێنێك جیاواز لێكدەدرێنەوە، بەپێی هەلومەرجە كۆمەڵایەتی‌و فەرهەنگی‌و بەرژەوەندییە ئابووریەكان لێكدانەوەی جیاجیای بۆدەكرێ‌و لەئەمڕۆی باكووردا دامەزراندنی كۆمەڵگایەكی دیموكراسی‌و مەدەنی بۆ گەلانی ئەو چوارچێوەیە ئەركێكی ئەخلاقی‌و سیاسییە‌و ئەگەر رەفزبوونەوەی بەردەوامیش بۆئەم بەیەكەوە ژیانە بەردەوامبێ، ئەوا خۆ بەڕێوەبەریی خواستێكەو دێتەپێشەوە. بەتایبەت كە ئێستا  گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە زۆر خێران‌و بەقازانجی ئەو دۆزە تەواودەبن، كە پرسەكانیان بەزیندوویی لەدایكبوون هەر بەزیندوویش دەمێننەوە. لەم بوارەدا، پرسی كورد لەناوچەكە گەورەترین پرسە، بۆیە بەزیندوویی دەمێنێتەوە. لەدوای دامركانەوەی شۆڕشەكانی (شێخ عەبدوڵڵای نەهری‌و شێخ سەعیدی پیران‌و سەید رەزای دەرسیم‌و ئیحسان نوری پاشا) نزیكەی چل ساڵ بێدەنگی باڵی بەسەر دۆخەكەدا كێشا، بەڵام ئەمجارە بەگوڕ‌و تینێكی ترەوە خەبات دەستیپێكردەوە، ئەم شێوازە لەهەستانەوە وەك گڕ‌و كڵپەی بن پشكۆ وایە، كە خۆڵەمێش ئەیانشارێتەوە، بەڵام لەگەڵ هەر هەناسەیەك ئەگەشێنەوە. كێشەی كورد هەر لەگەشانەوەدایە‌و دانامركێتەوە.
چ رژێمێك توانیویەتی بەزیندانییكردنی تێكۆشەران شۆڕش لەهەناوی میللەت كپكاتەوە، با ئەوانە ئاوڕێك لە خەباتی بێوچانی گاندی بدەنەوە، با ماندێلا ببینن، كە بوو بەسەرمەشقی ئاشتی لەمێژوودا‌و بەڵگەنەویستە ئەمڕۆی ماندێلا لەئۆجەلان‌و دەمیرتاش‌و كشاناك ...دەبینرێ.

روانگەكانی ناوچەی ئارام لە سوریا

حەسەن مستەفا
 لەدوای بەهێزبوونی پێگەی كورد لەڕۆژائاوای كوردستان‌و شكستی توركیا لەبەكارهێنانی تەواوی مانۆڕە (هەواڵگرییەكان، سەربازییەكان، سیاسییەكان) . كۆمەككردنی ژێربەژێری تیرۆریستانی داعش‌و بەرەی نوسڕە، كەچەندین بەڵگە لەچەندین لایەنەوە لەسەری خرانەڕوو، لەلایەك‌و پاڵپشتییكردنی حزبە دوورە پەرێزەكان لەبەرەكانی شەڕ كە بەحزبەكانی ( فنادق ) بەناوبانگن لەنێویشیاندا چەند پارتێكی كوردیش ناویان دێ.
 بیرۆكەی ناوچەی ئارام لەلایەن توركیا هاتەپێشەوەو وەكو پێشنیارێكیش سەرۆكی توركیا خستیەبەردەست سەرۆكی پێشووی ئەمریكا، بەڵام ئەو ئۆكەی لەسەر نەكرد.
 ئەم شێوازە ناوچەیەی توركیا داوای دەكرد، جیاواز لێكدەدرێتەوە، لەو ناوچە ئارامانەی، كە سەرۆكی نوێی ئەمریكا دۆناڵد ترامپ داوای دەكات، پێكی بێنێ لە سوریا‌و یەمەن، لەخوارەوەدا زیاتر روانگەكان بەدیاردەخەم.
ناوچەی ئارام
دروستكردنی چەترێكی ئارامە بۆ ئەو هاوڵاتیانەی لەدەرەنجامەكانی شەڕ تووشی نەهامەتی‌و ماڵوێرانی دێن‌و كۆكردنەوە‌و پارێزگارییكردنە لەگیانیان. ئەم ناوچەیە كە بەناوچەی دژەفڕینیش دەناسرێ، لەلایەن وڵاتێك یان چەند وڵاتێك لەئەنجوومەنی ئاسایشەوە پێشنیاردەكرێ‌و پاڵپشتیی دەكرێ. لەئەزموونی جەنگەكانی پێشوودا چەندین نموونە لەبەردەستدان‌و لەهەموویان بەرچاوتر بۆئێمەی كورد، ناوچەی دژەفڕینی نێوان هێڵی 32-36 بوو، كە بەبڕیاری 688 ی نەتەوەیەكگرتووەكان لە4-5-  1991 وەك ناوچەیەكی ئارام لەو ناوچانەی كە ئێستا بە هەرێمی كوردستان دەناسرێن پێكهات، كورد توانی هەناسەیەكی ئارامی تیابدات. لەدوای راگەیاندنی ناوچەی ئارامیشدا توانی هەڵبژاردنی پەرلەمان‌و كابینەی وەزرای پێكبهێنێ‌و ببێتە دیفاكتۆ بۆ ئەمرۆِ، لەسایەییدا دەستكەوتی مەزن بەدەستهاتوون، هەروەها ئەو رژێمە لەنێوبرا، كە لەبەرامبەرییدا ‌و لەمەترسییە زۆرەكانییدا ئەم ناوچەیە راگەیەنرا‌و دواتریش لەئەنجامی هاتنی داعش بۆ ناوچە دابڕێنراوەكانی كوردستان ئەم ناوچانە بەقوربانیێكی زۆرەوە كەوتوونەتە ژێر كۆنتڕۆڵی هێزی پێشمەرگە.
ترامپ‌و پێشنیاری ناوچەی ئارام
 لەگەڵ دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی تازەی ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، دۆناڵد ترامپ دوو پێشنیاری لەشێوەی بڕیار ئاراستەی لایەنە پەیوەندیدارەكان لەوەزارەتەكانی ناوخۆ‌و بەرگری كردوون، ئەوانیش پێنەدانی فیزەیە بەهاوڵاتییانی حەوت وڵاتی ئیسلامی ( عێراق، سوریا، ئێران، یەمەن، سوودان، سۆماڵ، لیبیا) كە قسەهەیە، ( میسر‌و سعودییەو پاكستان‌و ئەفغانستانیش) ی بخرێنەسەر، بەڵام ئەم بڕیارە بێ كاردانەوەی ناوخۆ‌و كاردانەوە لەنێو وڵاتانی ئەوروپا نەبوو.
بڕیاری دووەمیش دروستكردنی ناوچەی ئارامە لەسووریا‌و یەمەن، بۆڕێگرییكردن لەكۆچ‌و ئاوارەبوونی زیاتری هاوڵاتییان‌و جێگیركردنیان لەسەرخاكی سوریا، كە پێشنیارەكە بەپێی زانیارییەكانی ( مەوقیعی دیبكای هەواڵگری ئیسرائیلی) بەمشێوەیە دەبێ:
1- ئەو ناوچانەی لەژێر هێز‌ونفوزی ولایەتە یەكگرتووەكاندان زیاتر ئەو ناوچانەدەگرێتەوە كە لەبەری رۆژهەڵاتی رووباری دیجلەدان بەناوچەكانی رۆژاوای كوردستان تا سەر سنووری عێڕاق.
2- ئەو ناوچانەی لەژێر هەژموونی رووسیادان، كە ئەو ناوچانەدەگرێتەوە لەبەری رۆژئاوای رووبای دیجلەدان‌و رژێمی ئەسەد حوكمڕانە تیاییدا.
3- ئەو ناوچانەی كە توركیا لەم دواییانە هاتە ناویەوە‌و داعش لێی كشایەوە كە 650 كلم بەدرێژایی سنووری ( توركیا- سوریا) و بەقوڵایی 35-50 كلم تا ئەگاتە شارۆچكەی باب دادەنرێ.
4- ناوچە نائارامەكەش ئەو ناوچانانەن كە داعش‌و بەرەی نوسڕەی تێدان، ئەمە یەكلانەبۆتەوە چۆنەبێ، هەرچەندە بەوادرەكان بەو ئاراستەیەن كە رەققە، هێزەكانی سوریای دیموكرات ( كەپەیەدە تیایدا باڵادەستە) بەپاڵپشتی هێزی هاوپەیمانان بیگرێتەوە‌و حەتمەن ئەكەوێتە سەر ئەو ناوچانەی كە ولایەتە یەكگرتووەكان سەرپەرشتییدەكەن‌و بەناوچەی كوردستان دادەنرێن.
روانگەكان :
1- روانگەی هێزە كوردییەكان : زۆر روونە‌و كەمترین تەفسیر هەڵەگرێ، چونكە هەنگاوە سیاسی‌و دامەزراوەییەكانیان دیارن، بەئاراستەی خۆبەڕێوەبەری دەچن، لەفیدرالییەتەوە سەرچاوەیان گرتووە‌و دوورنیە بەرەو هەنگاوی سەربەخۆیش بچنە پێشەوە، بەتایبەت ئەگەر مەنفەزێك بكرێتەوە بۆگەیشتنە سەر دەریا.
2- روانگەی رژێمی ئەسەد: پارێزگارییكردنە لەپایتەخت‌و حەلەب‌و شارەكانی بەدەستییەوەن، چونكە بەشارئەسەدیش بۆی دەركەوت، ئەتوانێ‌ تەنها لەسەر ئەو ناوچانە زاڵبێ، كە ئێستا بەدەستییەوەن‌و بەهاوكاری ( رووسیا، ئێران، حزب الله) پاراستوونی‌و رزگاركراون بۆی.
3- روانگەی توركیا: گێڕانەوەی ئەو ئاوارانەی لەنێو وڵاتەكەییدان‌وكۆكردنەوەی ئەو هێزانەی كە نزیكن لەخۆی‌و پارێزگارییكردن لەتوركمانەكانی ئەم ناوچانە‌و دروستكردنی هێزی تایبەت لێیان‌و بەكارهێنانیان بۆ دژایەتییكردنی نفوزی كورد بەپلەی یەكەم.
هەرچەندە لەگەڵ یەكەم سەركەوتنی لەجەرابلوس‌و ئەعزاز‌و چوونی بۆ باب (ئەردۆغان) بەغرورەوە لەبۆنەیەكدا گوتی: لەدوای باب ئامانجمان لەناوبردنی رژێمی ئەسەدە، بەڵام بۆ رۆژی دواتر پاساویان هێنایەوە‌و هەڵگەڕایەوە لەقسەكانییدا‌و دواتریش  بەستنی پەیوەندی لەگەڵ روسیای لێكەوتەوە‌و دەیەوێ لەم رێگایەوە بەمەرامەكانیان بگەن.
چونكە ئەوەی توركیا دەیەویست ناساندنی پەیەدەبوو بەتیرۆریست‌وئەمەی بۆنەچووەسەر، دووەمیش بەیەك نەگەیشتنی كانتۆنەكان‌و پێشڕەوی نەكردنی زیاتری یەكینەكانی پاراستنی گەل بەرەو شارۆچكەی باب، لەمەیاندا تائێستا توانیویەتی رێگربێ، پێدەچێ وێستگەی فشارەكانی لێرەوە كۆتایی بێ.