توركیا لەنێوان هەستانەوە‌و كەوتندا

حەسەن مستەفا

ئەوەی توركیا بەرامبەر بەسەروەری خاكی عێراق‌و سوریا ( بەهەردوو هەرێمی باشور‌و رۆژاوای كورستانیش) دەیكات، بەمەرامی دەستخستنەسەرە، هەروەك چۆن لەڕابردوودا جەمال عەبدولناسر لەشەستەكاندا بەرامبەر بە یەمەن لەسەردەمی ئیمام یەحیا ئەنجامییدا یان سەدام حوسێن بەرامبەر بە دەوڵەتی كوێت لەساڵی 1990 ئەنجامییدا. 

پرسیار ئەوەیە، ئەم رەوایەتییە بۆ دەستخستنە ناو خاكی وڵاتان لەچییەوە سەرچاوەدەگرێ، ئایا هەر بەڕاستی توركیا پێیوایە شاری حەلەب لەسوریا‌و شاری موسڵ ئەگەر نەشڵێین ولایەتی موسڵ، بەشێكن لەتوركیا ؟.كە ئەمە بەڕوونی لەلێدوان‌و گوتەكانیان لەشوێنە رەسمی‌و حزبی‌و ناڕەسمییەكانیشدا جەختدەكەنەوە، بۆیە ، یەكەم : توركیا ئەم دەرفەتەی ئێستا هاتۆتەپێش بەهەل دەزانێ كە ئەمڕۆی عێراق، عێراقی سەردەمی سەركێشییەكانی سەدام حوسێن نیە، بەتایبەت كە بینیمان لەسیاسەتەكانی چەند ساڵی رابردوویان، بەدیاریكراویش لەسەردەمی پرۆسەی رزگاركردنی عێراق‌و لەسەركارلادانی سەدام حوسێن، ئەوان نەهاتنە ناو بەرەی هاوپەیمانان، ئەمە خەت رەجعەیەكی توركیابوو داینا، چونكە لەو باوەڕەدانەبوو هاوپەیمانان رژێمی سەدام لەكاربخەن، هەروەها توركیا زۆر حسابی بۆ عێراقی سەردەمی سەدام حوسێن دەكرد، تەنانەت لاوازتریش بەدیاردەكەوت لەئاست عێراقی ئەوسا، هەموومان هەڕەشەكانی سەدام حوسێنمان لەبیرە، كە لەتوركیا‌و سعودییە‌و وڵاتانی كەنداوی دەكرد‌و هیچیان جورئەتی كاردانەوەی لەمچەشنەی ئێستایان نەبوو. 

دووەم: حساباتی دیكەی هەیە لەگەڵ ئێران‌و هەژموونی ئێران بەسەر عێراق، كە پێیوایە لەم نێوانەدا‌و لەم هاوكێشەیەدا، توركیا بەتەواوی كەوتۆتە بۆشایی‌و لەپەراوێزی دەرەنجامەكاندا دەیەوێ هەستێتەوە، چونكە تابلۆكە روونە، عێراقی ئەمڕۆ لەڕۆخی دۆخێكی یەكلاكەرەوەدایە لەكۆتاییهێنان بەهەڕەشەكانی داعش‌و لەدوا پنتی ئەم كۆتاییهاتنە نزیكبۆتەوە، كە عێراق وەك وەرەقەیەكی فشاری ئەبینی لەبەرامبەرییدا بەكارهاتووە‌و زۆرترین پەنجەی تاوانیش ناڕاستەوخۆ، بۆ توركیا رادەكێشران. 

ئەمجارە توركیا بەتەواوی بۆی روونبۆتەوە، رۆژاوا جیدییە لەسەر كۆتایهێنان بەداعش، بۆیە كەوتۆتە خۆی‌و خۆی خزاندۆتە نێو كەلێنەكانی هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی دژ بەداعش، ئەگەرچی بۆ سوریا رێیپێنەدراوە بۆ ناو هاوپەیمانێتییەكە، بەڵام بواری یارییەكی كەمیان پێداوە كە زیاتر شێوەی مانۆڕی وەرگرتووە، لەوەی هەڕەشەی جدی بێ، ئەگینا ئەگەر توركیا بتوانێ‌ پێبنێتە ناو جەرابلوس، بۆچی هەنگاو بۆشوێنەكانی دیكەیش هەڵناهێنێ؟، دیارە خۆی لەنێو كێڵگەی لوغم دەبینێتەوە، بۆیە نایەوێ بەئازادانە پێیەكانی بجوڵێنێ. 

گریمان توركیا توانیشی ئەم خاكانە دەستبەسەر دابگرێ، ئایا ئەتوانێ پارێزگارییان لێبكات، ئەگەر نەتوانێ‌ هەژموون بەسەر شارەكانی باكوردا بكات كە لەچوارچێوەی وڵاتەكەییدان، چۆن ئەتوانێ لەدەرەوەی سنووری ولاتەكەی‌و لەپرۆسەیەكی داگیركاری ئەمە بكات؟. ئەوەی توركیا دەیكات رێك لاساییكردنەوەی سەدام حوسێنە، ئەیەوێ چەك جێگە بە گفتوگۆ‌و زیندانەكان جێگە بە دەنگی ئازادیی‌و دیموكراسی لەقبكەن، ئەیەوێ هەڕەشە بكاتە مەبنای گوتاری سیاسی‌و خاكی وڵاتانی دیكەیش داگیربكات، بەبیانووی پارێزگارییكردن لەسیادەی خۆی. 

بۆیە هەموو لایەك بەگرنگییەوە چاویان لەسەر سەركێشییەكانی ئەردۆغانە، ئەو ئەیەوێ هەروەك چۆن ماوەیەك سەدام ببوو بەپاڵەوانی عڕوبە، (بەڵام كە لەكونی خۆ حەشاردان هێنایانەدەرێ كەس لەو پیاوە زەلیلتر نەبوو لەدونیا)، ئەویش هەمان نمایش بكات بۆ تۆرانییەت‌و خەلافەت، ئەیەوێ ئیفلاسبوونی لەدیموكراسیەت‌و سیاسەتی بەیەكەوە هەڵكردن وەرچەرخێنێتەسەر نیشاندانی هێز‌و فشار. ئەمە ئەو دۆخەیە توركیا تێكەڵ بەگێچەڵی گەورەتردەكات‌و كەس خۆزگە بەتوركیا ناخوازێ ئەوكات.