هەڵمەت بۆ سەر سوێس لەمیسر‌و هەڵمەت بەناوی دۆما لەسەرسوریا (دوو رووداوی هاوشێوە لەدووزەمەنی جیاواز )

حەسەن هەندرێنی

لەڕووی بایەخی ستراتیژییەوە بۆ رۆژاوا، گۆڕان لەدۆخی ئێستای سوریا زۆر لە گۆڕانی دۆخی میسری ساڵی 1956 دەچێ. بەجیاوازی ئەوەی ئێستا ئەمریكا هەژموونی زیاترە لەوكات.

 ئەوەی مێژووی جەنگەكانی ناوچەكە بۆمان دەگێڕنەوە، جەنگی سوێس( 1956) یان جەنگی سینا یان دوژمنایەتی سێ قۆڵی ( العدوان الپلاپی) كە هەریەك لە (بەریتانیا- فەرەنسا- ئیسرائیل) هەڵیانكوتایە سەر سوێس ‌و بەدووەم جەنگی (عەرەب- ئیسرائیل ) دادەنرێ لەدوای جەنگی 1948. ئەم جەنگە بەیەكێك لەڕووداوەكانی جیهان دادەنرێ كە هاوكارییكرد لەدیارییكردنی باڵانسی دەولی دوای جەنگی جیهانی دووەم‌و زلهێزەكانی لەناوچەكە جێگیركرد. 

 ئەم سیناریۆیەی ئێستای سوریاش زۆر لە سیناریۆی كەناڵی سوێس دەچێ، كە هەمان كاراكتەر لەهەردوو بەرەدان ( بەریتانیا- فەرەنسا- ئیسرائیل دژ بە میسر لە 1956) ئێستاش ( ئەمریكا- بەریتانیا – فەرەنسا دژ بە سوریا) ئەوەی خاڵی هاوبەشیشە لەنێوانیان یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو و روسیای ئێستایە، كە ئەوكات لایەنگری جەمال عەبدولناسربوو، ئێستاش لایەنگری بەشار ئەسەد دەكەن. ئەم لایەنگرییە بۆ سوریا‌و بۆ دواڕۆژی سوریا زۆر گرنگە، دواجار كێشەكە بەلایەكدا دەخات، كە ئاشتی لێبەرهەمبێ‌و ئاسایشی ئیسرائیل دابین بكات‌و بەرژەوەندییە باڵاكانی ئەمریكا‌و رۆژاوا پارێزراوتر بكات. لەسەرووی هەمووشیان باڵانسی هێز بەلای رۆژاوا جێگیربكات. 

 هەموومان دەزانین یان هیچ نەبێ ململانێی سیاسی  دەیان ساڵی رابردووی نێوان زلهێزەكان ئەوەمان پێدەڵێن، كە ئەمریكا زۆر هەستیارە بەرامبەر بە روسیا‌و هەمیشە جەنگێك لەنێوانیان بەكراوەیی ماوەتەوە، مەگەر گۆڕانێك لەسیستەمی حوكم لەروسیا روویدابێ، ئەگینا روسیاش بەهەمان پێودانگ ئەیەوێ هەژموونی خۆی لەناوچەی جێ نفوزی عەرەبەكان و ئاوە شلەتێنەكان زیادبكات، وەك ئەوەی ئێستا‌و لەسەردەمی راسانی روسیا لەسەر دەستی پۆتین دەیبینین. كە چۆن توانییویەتی یاریێكی سەركەوتووانە لەو گۆڕەپانانە بكات كە ئەمریكا لەدوای جەنگی كەنداو بەجێی هەژموونی خۆی دەزانێ، ئەمەش دوای تێكچوونی نەخشەی سیستەمی حوكمڕانی لەزۆر لەو وڵاتانەی ناوچەكە، كە هەندێكیشیان دۆستایەتیێكی درێژیان لەگەڵ دەزگا هەواڵگرییەكانی ئەمریكاش هەبوو. 

بەشێكی ئەو ئاسانكارییانە كە رووسیا زەحفی بۆ نێو جەرگەی ئەم ناوچەو وڵاتانەكرد‌و سوودی لێبینیین، دژایەتی نەتەوەكانی ناوچەكەبوو بەرامبەر ئەمریكا، چونكە ئەمریكا سڵ لەو هێزانە دەكاتەوە كە بەناوی ئایینی ئیسلامەوە بوونەتە سەرچاوەی تیرۆر ‌و بوونەتە جێی مەترسی‌و بەهەموو جیهاندا پەخشبوونەتەوە. لەم دواییانەش زۆر بەهێز دەركەوتن‌و ئەمریكاش بەهەموو شێوەیەك هەوڵی لەناوبردنیاندەدا.

  ئەكرێ بڵێین ئەم دواییەی سوریا جەنگەڵێكی چڕی هەموو ئەو هێزانەبوو كە توانیان ئەوەی مەبەستیان بوو پراكتیزەی بكەن‌و لەوێوە هەڕەشەكان بۆ كۆی وڵاتانی دونیا بنێردرێن، ئەگەر جاران بەدزی‌و لەڕێی سیدی‌و لەكەناڵی زۆر تایبەت وتارێكی ئەمیر دزەی بكردبا، سەردەمی داعش‌و بەرەی نوسرە‌و هێزەكانی دی، جیاوازتربوو، ئەوان بەناوی دەوڵەت قسەیان دەكرد، ئابووری خۆیان هەبوو‌و لەزۆر لایەنەوە پاڵپشتیی دەكران، بۆیە كاتی گۆڕانێكی ریشەیی لەم جەنگەڵەدا هاتووە ، ئەوەی وەك دەرەنجامیش بۆ وڵاتانی زلهێز روونبووەوە بەهێز نەبێ یەكلانابێتەوە، بۆیە ئەوەی ئێستا ئەمریكا خۆی بۆ ئامادە دەكات رێك ئەوەیە، نابێ سوریا وەك ئەو زۆنگاوە بمێنێتەوە كە هەموو جۆرە هێزێك‌و شێوە نیزامێك تێیدا گەشەبكات‌وحوكم بكات‌و دەستی رژێمی ئەسەدیش كراوەبێ لەبەكارهێنانی هەموو جۆرە چەكێك بەچەكی قەدەغەكراوی كیمیاییشەوە.